Tôm theo rừng… ra đi

… Khi thủy triều lên, ấu trùng và thủy sản nhỏ sẽ được lấy vào đầm qua cống nước này, khi nước triều rút, cống sẽ được lắp lưới nhỏ và thoát nước từ từ. (Ảnh: ThienNhien.Net)

Vẹt lấn biển, tôm lấn vẹt

Nhằm tận dụng khai thác nguồn lợi tự nhiên từ vùng bãi triều cửa sông Hồng thuộc huyện Giao Thủy, từ những năm 1960 – 1985 (trước khi Xuân Thủy được UNESCO công nhận là khu bảo tồn đất ngập nước đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á và thứ 50 trên thế giới, rồi trở thành vườn quốc gia), địa phương nơi đây đã thực hiện phương châm “lúa lấn cói, cói lấn vẹt, vẹt lấn biển” và trong giai đoạn này, quai đê lấn biển được khoảng 300 ha ở sát chân đê Ngự Hàn (vùng Điện Biên, xã Giao An).

Nhưng đến 1985 – 1995 thì có sự thay đổi về chiến lược phát triển kinh tế vùng biển. Phương châm “vẹt lấn biển, tôm lấn vẹt” dần thay thế cho định hướng quai đê lấn biển. Hàng ngàn ha rừng ở vùng đệm đã bị phá để làm đầm tôm. Gần 2000 ha bãi triều không còn giữ được cảnh quan tự nhiên nữa mà bị ngăn thành nhiều ô thửa để điều tiết nước theo yêu cầu nuôi trồng thuỷ sản quảng canh của chủ đầm.

Việc nuôi trồng thủy sản mặn lợ chủ yếu diễn ra tại vùng bãi cồn Ngạn và làm theo phương pháp quảng canh. Các đầm đều được khoanh đắp và lắp đặt cống để lấy nước theo thuỷ triều (khi nước thủy triều lên, ấu trùng và thủy sản nhỏ sẽ được lấy vào đầm để ươm và đánh bắt, khi nước triều rút thì cống được lắp lưới nhỏ và thoát nước từ từ).

Thời gian đầu, việc nuôi trồng thủy sản (chủ yếu là tôm rảo, he…) cho năng suất khá cao, thậm chí nhiều gia đình giàu lên nhờ nuôi tôm… nhưng càng về sau, sản lượng tôm càng giảm dần. Và việc nuôi tôm cũng ngày một rủi ro.

Chỉ còn nước và đất thôi…

“Chỉ còn nước và đất thôi”, ông Đinh Văn Lục (trú tại xóm 6, xã Giao Thiện, Giao Thủy) nhắc đi nhắc lại câu nói ấy trong suốt cuộc trò chuyện với chúng tôi. Khuôn mặt ông hiện lên biết bao trăn trở khi kể về chuyện nuôi tôm ở Xuân Thủy ngày nay…

Ông Lục năm nay đã ở cái tuổi lục tuần, tóc ngả màu hoa dâm, khuôn mặt xương xương và làn da bánh mật. Ông từng theo cha đi đánh bắt tôm bãi từ hồi còn tuổi đôi mươi và đến nay đã có hơn 30 năm kinh nghiệm trong việc này. Ông kể, ngày xưa tuy khó khăn, thiếu thốn đủ bề nhưng vẫn vui vì tôm cá nhiều (với 60 ha đầm, có ngày ông thu về 5,6 tạ tôm) nhưng bây giờ thì ít lắm, có ngày tôi chỉ thu được… 1 kg tôm! Năm nay, ông Lục đầu tư khoảng 150 triệu đồng cho 13ha đầm, nhưng giờ mới chỉ thu về được vỏn vẹn 10 triệu. Sổ đỏ thì đã cắm từ 2005 để vay vốn nhưng đến nay ông vẫn chưa trả xong nợ. Dù vậy, ông bảo “vẫn phải làm chứ biết làm sao”!

Cũng không hiếm chủ đầm phải sang nhượng đầm, như trường hợp của anh Hoàng Văn Học, người gắn bó với Vườn Quốc gia đã gần 20 năm. Anh cho biết, năm 1993, anh nhận làm đầm, những năm đầu, anh thu về hàng chục triệu đồng. Nhưng sau 5 năm, gia đình anh phải chuyển nhượng cho người khác vì sản lượng tôm quá thấp, tiền lãi không được là bao. Lượng tôm ngày càng ít đi, đặc biệt là trong vòng 3 – 4 năm trở lại đây. Chỉ một số đầm là thu lãi (vì ít bị ô nhiễm hơn, điều kiện tự nhiên tốt hơn…), còn hầu hết đều cầm cự hòa vốn hoặc lỗ.

Theo lời ông Lục, anh Học và nhiều chủ đầm, nguồn nước nuôi tôm bị ô nhiễm chủ yếu là do ảnh hưởng của lượng thuốc sâu dùng trong nông nghiệp. Thuốc sâu được phun ở các cánh đồng vùng ven sẽ theo nguồn nước xả nông nghiệp chảy qua hai cống số 10 và Hoành Đông rồi đổ ra biển. Ngoài ra, nguồn nước từ sông Hồng đổ về cũng góp phần không nhỏ trong việc gây ô nhiễm vì con sông này vốn là nơi “tập hợp” một lượng nước thải khá lớn từ rất nhiều các nhà máy, xí nghiệp và khu công nghiệp… Do nuôi tôm vẫn làm theo phương pháp quảng canh, phụ thuộc rất nhiều vào sự lên xuống của thủy triều, vùng nuôi tôm lại nằm trên các con sông tiêu nên rất khó ngăn được nguồn nước “bẩn”.

Việc các đầm tôm quảng canh phát sinh quá nhiều và canh tác không hợp lý cũng khiến sản lượng tôm suy giảm đáng kể. Nhiều chủ đầm tự phát chuyển sang nuôi tôm sú. Những năm đầu dựa vào màu mỡ tự nhiên nên còn có được kết quả khá nhưng từ năm thứ 3 trở đi, các hoá chất diệt tạp, thức ăn thừa và tôm chết vì dịch bệnh… đã tạo nên nguồn gây nhiễm ngay trong đáy đầm.

Môi trường cả trong và ngoài đầm đều bị ô nhiễm nên các chủ đầm càng cố nuôi tôm sú càng thua lỗ. Việc quay trở lại nuôi quảng canh như trước cũng gặp nhiều trở ngại vì phải khắc phục vấn đề môi trường và phải có được nguồn nước điều hòa hợp lý. Điều đáng nói là khi địa phương chặt rừng làm tôm, đắp đập Vọp để lấn biến… đã tạo ra sự ngăn trở bất hợp lý của nguồn nước, đồng thời làm mất cân bằng sinh thái tự nhiên của khu vực và gây tác động không nhỏ đến kết quả nuôi trồng thuỷ sản ở vùng triều.

Chỉ còn một diện tích nhỏ loài sú là bám trụ được trong vùng đầm tôm vì loài này có thể sống trong môi trường nước, còn đa phần các cây vẹt và bần chua… đều chết do chỉ sống theo quy luật lên xuống của thủy triều (Ảnh: ThienNhien.Net).

Mặt khác, việc hàng trăm ha rừng trong vùng đệm bị chết do ngập nước cũng làm giảm đáng kể nguồn thức ăn cho tôm, cá và làm mất nơi cư trú cho những loài này, khiến chúng khó có thể bám trụ lâu hơn.