Xuất khẩu nông sản sau WTO: Sân chơi lớn, thách thức lớn

Các chuyên gia về nông nghiệp đến từ Australia, những người tham gia tư vấn và soạn thảo bộ khung về bộ ASEAN GAP (sản xuất nông nghiệp an toàn theo tiêu chuẩn chung của các nước ASEAN) đều nhận định, WTO mang lại cho Việt Nam một “sân chơi” khổng lồ, với hơn 5 tỷ người tiêu thụ, 95% giá trị thương mại thế giới và kim ngạch nhập khẩu trị giá 635 tỷ USD/năm. Nhưng thách thức từ “sân chơi” này còn lớn hơn, nhất là ngành nông nghiệp.

Vấn đề là phải tìm mọi cách để vượt qua và sử dụng hiệu quả các công cụ để bảo vệ sản xuất trong nước.

Chưa đồng bộ giữa vị thế và trình độ

Nhờ đã đi tắt đón đầu khá thành công nhờ ứng dụng thành tựu khoa học kỹ thuật thế giới để xây dựng và phát triển nền nông nghiệp và trở thành quốc gia hàng đầu về xuất khẩu nông sản: hồ tiêu (thứ nhất), gạo và cà phê (thứ 2), hạt điều (năm 2006 VN vượt qua Ấn Độ có lượng xuất khẩu nhiều nhất)…

Nhưng tại buổi hội thảo do Câu lạc bộ Xây dựng thương hiệu nông-thủy sản Việt Nam tổ chức, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Vọng (chuyên viên Bộ Nông nghiệp bang New South Wales, Australia) cho rằng, tay nghề của bà con nông dân – lực lượng sản xuất chiếm đa số lại chưa ngang tầm với những vị thế trên, hàm lượng chất xám tạo nên giá trị gia tăng trong nông sản làm ra chưa nhiều, chủ yếu vẫn còn xuất thô.

Vì vậy, dù là quốc gia hàng đầu về xuất khẩu nông sản, nhưng đời sống của nông dân vẫn còn thấp. Và điều quan trọng, tính bền vững trong nông nghiệp còn rất bấp bênh, bộc lộ nhiều lỗ hổng lớn trong chuỗi sản xuất, từ giống, chăm sóc… cho đến sau thu hoạch, thể hiện qua việc sản xuất theo phong trào. Trong khi đó, xét về mặt kinh tế và hiệu quả sử dụng đất, việc định vị cây trồng và quy hoạch sản xuất nông nghiệp chưa hợp lý.

Điều này thấy rõ giữa cơ cấu cây lúa (giá trị trên một đơn vị diện tích thấp hơn nhiều lần so với các loại cây trồng khác), diện tích trồng khoảng 7 triệu ha so với hơn 1,4 triệu ha cây ăn trái, trong khi nhu cầu nhập khẩu của các nước trong tổ chức WTO hàng năm có đến gần 103 tỷ USD rau quả so với khoảng 10 tỷ USD lúa gạo… Vì vậy, thu nhập từ người trồng lúa bao giờ cũng thấp hơn các loại cây khác, nhất là cây ăn trái.

Tiến sĩ Nguyễn Quốc vọng cho rằng “sân chơi” WTO quy định 4 “luật chơi” cũng chính là 4 thách thức trong sản xuất nông sản mà chúng ta đang thiếu: Đó là luật chơi về số lượng với yêu cầu hàng hóa phải lớn về số lượng, đồng bộ về kích cỡ, màu sắc, bao bì và thời gian giao hàng chính xác. Hai là luật chơi về chất lượng với chứng chỉ xác nhận về nguồn gốc giống, chất lượng sản phẩm… để chứng minh mặt hàng đảm bảo về chất lượng. Ba là, giá rẻ để có thể cạnh tranh, yếu tố quyết định như một thứ luật bất thành văn của bất cứ quốc gia nào muốn tham gia “cuộc chơi” này.

Và cuối cùng là luật chơi về an toàn thực phẩm, với yêu cầu hàng hóa phải có chứng chỉ nông nghiệp an toàn hay còn gọi là nông nghiệp tốt (GAP – Good Agricultural Practices) để đảm bảo tính vệ sinh và an toàn sản phẩm.

Tổ chức lại sản xuất – yêu cầu bức bách

Theo nhận định của các chuyên gia, để đáp ứng các luật chơi này, việc tổ chức lại sản xuất là yêu cầu bức bách, trong đó GAP – chương trình kiểm tra an toàn thực phẩm xuyên suốt từ khâu chuẩn bị sản xuất đến trước và sau thu hoạch, kể cả các yếu tố liên quan khác như môi trường, thuốc bảo vệ thực vật, bao bì và ngay cả điều kiện làm việc, phúc lợi người lao động, là khó khăn nhất.

Tiến sĩ Joseph Ekman (chuyên viên Bộ Nông nghiệp bang New South Wales – Australia) cho biết, các nước trong WTO đều đặt ra những yêu cầu riêng về an toàn thực phẩm như EU có EuroGAP, Australia có Fresh Care… nhằm đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng và là rào cản kỹ thuật mà các nước sử dụng để hạn chế lượng hàng nhập khẩu nào đó.

Vì vậy, Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng quy trình VietGAP dựa trên bộ ASEAN GAP – một quy trình GAP chính thức cho các nước thành viên ASEAN vừa được công bố đầu tháng 11-2006, cùng với sự tham khảo các yêu cầu của EuroGAP. Xây dựng chiến lược phát triển mạnh ngành cây ăn trái, rau quả, kể cả hoa; nhanh chóng hoàn thành bộ VietGAP và có chương trình tập huấn rộng khắp về VietGAP cho nông dân là cách để nhà nước giúp bà con tham gia vào “cuộc chơi” WTO.

Có như thế mới nói đến khả năng xuất khẩu nông sản, nhất là rau quả, đồng thời sử dụng VietGAP như một rào cản kỹ thuật, bắt buộc những mặt hàng nông sản các nước muốn xuất khẩu vào VN phải đáp ứng yêu cầu này.