Đó là kinh nghiệm quản lý Quần thể Danh thắng Tràng An của tỉnh Ninh Bình, khi hình thức này được thực hiện trên nền tảng 4 chủ thể: Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân, với các phương châm cơ bản: Biến di sản thành tài sản; biến văn hóa thành hàng hóa; biến tài nguyên thành tài chính; biến nguồn lực thành động lực; biến đổi môi trường thành thị trường; biến giá trị thành giá cả.
Chuyển từ nền kinh tế “nâu” sang “xanh”
Quần thể danh thắng Tràng An có diện tích 12.252 ha, chiếm hầu hết khối đá vôi Tràng An với tuổi địa chất trên 250 triệu năm và trải rộng trên địa bàn 20 xã, phường thuộc 5 huyện, TP của tỉnh Ninh Bình, bao gồm 3 khu bảo tồn: Cố đô Hoa Lư, khu Danh thắng Tràng An -Tam Cốc – Bích Động và rừng nguyên sinh đặc dụng Hoa Lư.
Tại kỳ họp thứ 38, Ủy ban Di sản Thế giới đã ghi danh Quần thể danh thắng Tràng An là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới.
Đến nay, qua hơn 5 năm, quần thể Danh thắng Tràng An được ghi danh là di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản đã thu được các kết quả tích cực.
Để đạt được kết quả này, có vai trò trong công tác quản lý, bảo tồn di sản của Ban quản lý Quần thể danh thắng Tràng An.
Thực hiện Nghị quyết số 08-NQ/TƯ ngày 16/01/2017 của Bộ Chính trị về việc phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, với quan điểm du lịch là ngành kinh tế tổng hợp, có tính liên ngành, liên vùng, xã hội hóa cao và nội dung văn hóa sâu sắc góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tạo động lực cho các ngành, lĩnh vực khác phát triển.
Ngày 29/3/2017, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 506/QĐ-UBND về việc chuyển quyền quản lý Ban quản lý Quần thể danh thắng Tràng An về Sở Du lịch tỉnh Ninh Bình, đồng thời UBND tỉnh Ninh Bình ban hành Quyết định số 23/2017/QĐ-UBND ngày 14/8/2017 về việc bổ sung quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Sở Du lịch Ninh Bình.
Từ năm 2015 đến nay, 8 thành viên của Ban Quản lý Quần thể danh thắng Tràng An đã được đào tạo tại chỗ với các nhà khảo cổ học Việt Nam và quốc tế về khảo sát thực địa đánh giá tiềm năng các di tích khảo cổ học, kỹ thuật khai quật, nhận biết hiện vật khai quật và tổ chức điều tra, khai quật trên thực địa. Do đó chất lượng nguồn nhân lực đã từng bước được nâng lên, đáp ứng được các yêu cầu quản lý, bảo tồn và nghiên cứu khoa học trong khu di sản.
Thực hiện Quyết định số 28/2018/QĐ-UBND ngày 22/10/2018 của UBND tỉnh Ninh Bình về việc ban hành quy chế quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di sản, các sở, ngành, chính quyền các địa phương trong khu di sản và Ban quản lý Quần thể Danh thắng Tràng An giao thường xuyên tuần tra, giám sát, kịp thời phát hiện xử lý và đề nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm các quy định về quản lý, bảo tồn khu di sản.
Do đó, cảnh quan môi trường khu di sản luôn được đảm bảo và duy trì; hệ thống các hang động, núi đá, rừng đặc dụng được bảo vệ nghiêm ngặt, các hành động chặt cây làm củi, săn bắn động vật hoang dã, khai thác đá cảnh hoặc làm vật liệu xây dựng đã hoàn toàn được chấm dứt; các yếu tố gây ô nhiễm môi trường như nước thải, rác thải… xuất phát các hoạt động du lịch và đời sống dân sinh được xử lý cơ bản triệt để, hệ sinh thái được bảo vệ đang ngày càng phát triển mạnh mẽ, số lượng các loài chim, cò, khỉ… tăng lên đáng kể, góp phần quan trọng xây dựng hình ảnh của một môi trường thiên nhiên của khu di sản tràn đầy sức sống.
Đến nay, tỉnh Ninh Bình đã chỉ đạo Sở Du lịch hoàn thành một phần dự án nghiên cứu đánh giá môi trường tổng thể liên quan đến sức tải khách du lịch, xác định hạn mức tối đa khách du lịch và đưa ra các dự báo, nhận diện các nhân tố tiêu cực đến di sản, đề ra các giải pháp hạn chế tối đa các tác động môi trường và tác động di sản từ các hoạt động du lịch, đồng thời tăng cường việc đôn đốc, hướng dẫn các khu điểm du lịch hoàn thiện báo cáo đánh giá tác động môi trường, đề án bảo vệ môi trường hoặc cam kết bảo vệ môi trường, kế hoạch bảo vệ môi trường và các điều kiện cần thiết khác, chủ động theo dõi tình trạng môi trường, phối hợp huy động các nguồn lực nhằm ứng phó, khắc phục ô nhiễm môi trường do sự cố môi trường gây ra, đảm bảo quản lý môi trường một cách hiệu quả nhất.
Đối với các dự án phát triển tại vùng đệm, trước khi triển khai, các sở, ngành thường xuyên tham vấn các chuyên gia, các nhà khoa học, đánh giá sự phù hợp của dự án theo các quy định về quản lý di sản như: Quyết định 230/QĐ-TTg ngày 4/2/2016 về việc phê duyệt Quy hoạch chung xây dựng Quần thể Danh thắng Tràng An tỉnh Ninh Bình, kế hoạch quản lý di sản, các yêu cầu, khuyến nghị của Ủy ban Di sản thế giới, công bố công khai dự án tạo sự đồng thuận trong cộng đồng dân cư, báo cáo UBND tỉnh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch theo đúng các quy định tại Nghị định 166/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định về thẩm quyền, trình tự, thủ tục lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch, dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh.
Nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò, tầm quan trọng và lợi ích mà di sản thế giới mang lại, trong những năm qua nhiều hoạt động tuyên truyền đã được các sở, ngành, chính quyền các địa phương liên quan thực hiện bằng nhiều hình thức, nội dung phong phú như tuyên truyền miệng, được thông qua các hội nghị phổ biến kiến thức pháp luật, các hội thảo, các buổi giao ban, họp thôn, tổ dân phố, thông qua các chi hội, đoàn thể…, lồng ghép với tuyên truyền trực quan: Kẻ vẽ, chăng treo băng zôn, pa nô, áp phích, khẩu hiệu, bảng cổng trào điện tử, màn hình led…tại các khu vực trung tâm, khu tập trung đông dân cư và trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Người dân tham gia quản lý di sản
Sau hơn 5 năm Quần thể Danh thắng được ghi danh là Di sản Thế giới, giải pháp này thực sự đã phát huy được hiệu quả và tính ưu việt trong khai thác du lịch gắn với bảo tồn di sản.
Đó là, huy động được các nguồn lực của nhiều thành phần kinh tế trong đầu tư hạ tầng du lịch, hạ tầng dân sinh, các doanh nghiệp chủ động triển khai các dự án nghiên cứu, bảo tồn, tôn tạo di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh gắn phát triển du lịch với bảo tồn di sản;
Huy động được nguồn lao động nhàn rỗi, dôi dư trong cộng đồng dân cư trong khu di sản tham gia vào các hoạt động du lịch, góp phần nâng cao thu nhập vật chất và tinh thần cho người dân;
Cộng đồng dân cư được tham gia vào việc hoạch định các cơ chế, chính sách, tham gia quản lý di sản, hưởng lợi từ di sản, hình thành sự cân bằng giữa bảo tồn và đảm bảo sinh kế người dân, tiến tới xây dựng cộng đồng trở thành “trung tâm” trong công tác bảo vệ di sản.
Để tăng cường công tác quản lý di sản và tuân thủ, chấp hành nghiêm các quy định có liên quan đến quản lý, bảo vệ di sản theo yêu cầu và khuyến nghị của UNESCO, đặc biệt là những chủ trương, chính sách của Tỉnh ủy, UBND, HĐND tỉnh Ninh Bình về bảo tồn và phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch.
Theo đó, điều chỉnh, bổ sung những văn bản pháp lý cho phù hợp với từng giai đoạn phát triển của di sản gắn với đời sống và sinh kế của cộng đồng. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến các văn bản quy phạm pháp luật trong vùng di sản đến chính quyền các cấp và người dân địa phương để họ hiểu đúng các chính sách đã ban hành, hiểu rõ về vai trò và tầm quan trọng của di sản và cùng tham gia quản lý, bảo vệ di sản trước những tác động xấu ảnh hưởng trực tiếp đến di sản.
Định kỳ đánh giá tác động môi trường trong quần thể khu di sản, đặc biệt là các dự án đầu tư phát triển du lịch tại các khu, điểm du lịch quan trọng. Nghiên cứu các giải pháp cụ thể để điều tiết lượng khách tham quan và quy hoạch phát triển dịch vụ du lịch phù hợp với khả năng chịu tải của tài nguyên và môi trường di sản để giảm thiểu tối đa những tác hại từ các hoạt động du lịch đến di sản.
Phát huy vai trò của cộng đồng địa phương và doanh nghiệp trong việc giữ gìn và phát huy bền vững các giá trị di sản, lấy cộng đồng địa phương làm trung tâm của di sản, tạo điều kiện thuận lợi để cộng đồng phát triển sinh kế đa ngành nghề dựa vào việc khai thác các giá trị tự nhiên và văn hóa bản địa trong vùng di sản. Triển khai xây dựng cơ chế đặc thù để người dân có thể tham gia vào các hoạt động phát triển du lịch như: hỗ trợ cho vay vốn với lãi suất ưu đãi, hỗ trợ đào tạo nghề, kĩ năng, nghiệp vụ du lịch và một số loại hình doanh dịch vụ du lịch khác phù hợp với địa phương.
Huy động các nguồn lực cho công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản. Giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa Nhà nước – doanh nghiệp và cộng đồng địa phương, đặc biệt là lợi ích giữa các bên khi cùng chung tay tham gia bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản.
Tăng cường trao đổi, hợp tác với các tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế về nghiên cứu khoa học làm sáng tỏ những giá trị nổi bật toàn cầu về văn hóa, địa chất địa mạo, khảo cổ học, đa dạng sinh học… dưới nhiều hình thức đa dạng. Chú trọng đào tạo nguồn nhân lực và ứng dụng khoa học công nghệ cho công tác quản lý di sản. Từ đó nâng cao năng lực quản lý cho các cán bộ chuyên môn phụ trách ở các cấp.
Quản lý, bảo tồn, khai thác và phát huy giá trị Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Quần thể Danh thắng Tràng An được tỉnh Ninh Bình xác định là trách nhiệm của các cấp, các ngành và của toàn thể nhân dân trong tỉnh (Nghị Quyết 02-NQ/TU ngày 17/8/2016 của BCH Đảng bộ tỉnh Ninh Bình).
