Tình trạng mực nước sụt giảm trên sông Trường Giang đã kéo dài từ thập niên 1980, có thể dẫn đến những hệ lụy lâu dài về môi trường và đời sống của hàng trăm triệu dân.
Trường Giang – con sông lớn nhất Trung Quốc – đang dần khô cạn, đó là kết luận của các nhà khoa học từ Bộ Giáo dục Trung Quốc, theo South China Morning Post.
Các nhà khoa học cảnh báo sự suy giảm của tổng thể luồng nước trên sông Trường Giang có thể gây tác động to lớn tới môi trường cũng như nền kinh tế của một trong những khu vực thịnh vượng và phát triển nhanh nhất Trung Quốc.
Điều gì đang xảy ra ở sông Trường Giang?
Trong nghiên cứu được đăng trên tạp chí khoa học Advances in Water Science tháng này, tác giả Nie Ning và các cộng sự làm việc tại Bộ phận Khoa học thông tin địa lý, thuộc Bộ Giáo dục Trung Quốc, ước tính mực nước trung bình của sông Trường Giang giảm khoảng 2 cm sau mỗi gian đoạn 5 năm.
Tính toán của các nhà khoa học dựa trên đánh giá dữ liệu từ các trạm quan trắc và ảnh vệ tinh trong giai đoạn hàng chục năm. Tình trạng mực nước sông Trường Giang suy giảm đã kéo dài từ thập niên 1980.
Bên cạnh hoạt động trực tiếp của con người, các nhà khoa học cho biết biến đổi khí hậu là tác nhân quan trọng khiến dòng sông lớn nhất Trung Quốc đang dần khô cạn.
“Biến đổi khí hậu đóng vai trò lớn hơn nhiều so với bất cứ nguyên nhân nào khác”, các tác giả cho biết.
Đồng bằng sông Trường Giang bao gồm những trung tâm kinh tế lớn như Thượng Hải, Nam Kinh, Vũ Hán, là nơi sinh sống của 460 triệu dân. Khu vực này chiếm hơn 1/3 tổng sản lượng kinh tế quốc dân của Trung Quốc.
Xuyên suốt lịch sử, nguồn nước từ Trường Giang đã đặt nền móng cho sự thịnh vượng của khu vực này, nhờ sản xuất nông nghiệp và giao thương đường thủy.
Khi các hoạt động công nghiệp gia tăng, hơn 1.000 hồ nước dọc tuyến đường sông đã biến mất.
Nhiều người vẫn tin rằng tổng lượng nước sẽ gần như không đổi, dựa trên một giả thuyết rằng lượng nước đã được sử dụng cuối cùng sẽ trở về với môi trường. Và thật khó để chứng minh tính đúng sai của giả thuyết này.
Sông Trường Giang chảy dài 6.300 km từ cao nguyên Tây Tạng tới biển Hoa Đông. Nguồn nước tại đây bao gồm nước trên bề mặt và các mạch nước ngầm. Lưu lượng nước biến đổi tùy theo thời gian và khu vực, khiến việc tính toán càng thêm nan giải.
Để có được tính toán chính xác cho xu hướng dài hạn của dòng nước trên sông Trường Giang, các nhà khoa học Trung Quốc phải sử dụng kết hợp dữ liệu từ các trạm mặt đất và ảnh vệ tinh, giúp họ phát hiện sự thay đổi của đất do dòng nước gây ra.
Nhóm tác giả kết luận biến đổi khí hậu gây ra tới 80% sự sụt giảm của mực nước ở con sông. Những hiện tượng khí hậu bất thường như nhiệt độ tăng cao ở Thái Bình Dương đã làm giảm lượng mưa đổ vào sông Trường Giang.
Thời tiết ấm hơn cũng làm tăng sự biến động của trữ lượng nước, dẫn tới những thiên tai như hạn hán hay lũ lụt xảy ra ngày càng nhiều.
Nước trên dòng sông cũng bốc hơi với tốc độ nhanh hơn, một phần do thời tiết ấm, một phần do các hoạt động của con người. Quá trình đô thị hóa đẩy nhanh hiện tượng nước bốc hơi vào khí quyển.
Vai trò của các đập thủy điện trong sự khô cạn của Trường Giang là vấn đề phức tạp hơn.
Hiện có 15 đập nước hoạt động trên lưu vực sông Trường Giang, trong đó có siêu đập thủy điện Tam Hiệp lớn nhất thế giới, khiến mực nước xuống thấp vào mùa đông và xuân, nhưng tăng mạnh trong giai đoạn thời tiết ấm áp hơn.
Về tổng thể, hoạt động của các đập thủy điện có tác động tiêu cực với nguồn nước trên sông Trưòng Giang, dù tác động tương đối nhỏ hơn so với biến đổi khí hậu.
Hệ lụy lâu dài
Xie Zhicai, nhà nghiên cứu thuộc Viện Thủy sinh học, Học viện Khoa học Vũ Hán, cho rằng lượng nước suy giảm sẽ tạo ra tác động lan tỏa cho phần còn lại của hệ sinh thái.
“Ví dụ, nồng độ các chất ô nhiễm trong nước tăng lên, tạo ra mối đe dọa lớn hơn cho các loài sinh vật”, ông Xie nhận định.
Cân bằng sinh thái sẽ chuyển hướng có lợi cho các loài sinh vật sống trong môi trường khô ráo. Nếu hiện tượng này diễn ra đột ngột, một số loài động vật và thực vật chắc chắn sẽ tuyệt chủng.
Lượng nước giảm trên sông Trường Giang đồng nghĩa các đập thủy điện đóng vai trò lớn hơn trong điều tiết nguồn nước, làm gián đoạn các chu trình tự nhiên.
Một số loài cá nhạy cảm với sự thay đổi của nhiệt độ và mực nước, như cá tầm, nhiều khả năng sẽ suy giảm số lượng và khó tránh khỏi tuyệt chủng.
“Sự gián đoạn có thể ảnh hưởng tới hoạt động sinh sản của chúng”, ông Xie cảnh báo.
Các tác giả của nghiên cứu cho biết sông Trưòng Giang hiện chưa tới mức cạn kiệt, tốc độ mực nước suy giảm vẫn ở mức chậm. Tuy nhiên, tác động của thay đổi mực nước là dài hạn và sẽ chỉ có thể quan sát sau một thời gian.
Một nhà khoa học về nước ở Bắc Kinh cảnh báo sự sụt giảm của nguồn nước trên sông Trường Giang có thể tồi tệ hơn ước tính trong nghiên cứu mới công bố.
Mỗi ngày, một lượng nước lớn nhưng không được tiết lộ bị lấy từ sông Trường Giang, dẫn về phía Bắc, phục vụ nhu cầu của các thành phố lớn, trong đó có thủ đô Bắc Kinh. Hơn 50% lượng nước tiêu thụ ở Bắc Kinh lấy từ sông Trường Giang.
“Xuyên suốt chiều dài lịch sự, vấn đề phân phối nước đã dẫn tới chiến tranh giữa các khu vực”, nhà khoa học cho biết, người này yêu cầu giấu tên vì mức độ nhạy cảm của vấn đề.
Có những dấu hiệu cho thấy chính phủ Trung Quốc đã chú ý tới tình trạng mực nước suy giảm trên sông Trường Giang.
Nhà chức trách Trung Quốc đã siết chặt việc phê duyệt các dự án mới dọc sông Trường Giang. Không dừng lại ở đó, Trung Quốc cũng đã cấm mọi hoạt động đánh cá trên con sông này trong vòng 10 năm kể từ 2021.
