Tâm lý người dân lo ngại về sự mất vệ sinh an toàn thực phẩm từ các loại rau màu đã đành, chính không ít người trực tiếp sản xuất rau cũng lo ngại về môi trường và độ an toàn của bản thân.
Đâu là biện pháp tổng thể để trả cho đồng ruộng môi trường an toàn, người dân yên tâm sản xuất và nhiều người dân khác được thưởng thức những bữa ăn ngon, rất cần các biện pháp tổng thể của cơ quan chức năng, sự chung tay của người dân.
Khi cá tôm không còn đất sống
Có thể thấy những tác động tiêu cực của thuốc BVTV rõ nhất nơi các đồng ruộng vùng chiêm trũng. Xưa kia, các kênh rạch, hồ chứa nước thủy lợi là những nơi đầy tôm cá, ếch, nhái thì nay đã đen ngòm, thiếu vắng các loài sinh vật có lợi cho con người và cây trồng.
Là người gắn bó nhiều năm với nông thôn, ông Lương Văn Hè, Chủ tịch UBND xã Phúc Thành (huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương) thốt lên: “Chỉ cách đây mấy năm thôi, người dân còn dùng thuốc diệt cỏ độc hại để phun diệt bèo tây trên kênh rạch, sông ngòi, đã làm cá chết nổi trắng”.
Tiếp lời ông Hè, lão nông Lương Văn Chí, bùi ngùi: “Cách đây 15 năm, trẻ con vẫn ra sông tắm ùm ùm. Thậm chí trưa hè nắng, chúng tôi dùng mũ vớt nước lên uống, chả làm sao cả. Giờ thì cá tôm và nhiều sinh vật khác đã không còn đất sống. Ếch nhái trước kia vào mùa mưa thì nhảy đầy đồng, nhưng nay vắng bóng do thuốc trừ sâu quá nhiều”.
Để kiểm nghiệm thêm, chúng tôi về miền quê xã Minh Tân (Phú Xuyên, Hà Nội), trên các con kênh đầy tôm cá, cấy rau muống mà tuổi thơ tôi và nhiều người dân trong xã đã nương nhờ nay không còn nữa. Thay vào đó là những con kênh chết, chỉ còn loài ốc bươu vàng sống sót. Rau muống mọc tràn lan nhưng không ai dám hái ăn vì sợ nhiễm độc chì.
Một người nông dân chỉ tay ra đoạn kênh dài, trầm buồn: “Trước đây chúng tôi vẫn kéo vó kiếm cá vào mùa mưa. Mùa nước cạn thì tát giòn, cua cá nhiều vô kể. Nhưng nay chỉ còn trong ký ức… Người cứ phun, thuốc sâu bị rửa trôi xuống, làm sao cá sống nổi”.
Mới đây, Viện Sức khỏe Nghề nghiệp và Môi trường (Bộ Y tế) tiến hành xét nghiệm thuốc BVTV tồn dư trong 67 người không trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp của các huyện ngoại thành Hà Nội. Kết quả, có 35 người ở mức an toàn; 31 người ở mức nguy cơ (tức là đang có thuốc BVTV lưu tồn trong máu); 1 người ở mức rủi ro (nguy hiểm hơn mức nguy cơ).
Như vậy có thể khẳng định nguy cơ nhiễm thuốc BVTV có thể xảy ra đối với bất cứ ai, do nhiều đường nhiễm như ăn uống, hít thở…
Lo lắng về sự an toàn cho người dân, mới đây, Bí thư Đảng ủy xã Minh Tân (Phú Xuyên) Nguyễn Văn Ngự đã phát động chiến dịch trồng rau an toàn trên địa bàn, giảm lượng thuốc BVTV, không dùng thuốc diệt cỏ, tăng cường thu gom rác thải độc hại, trồng hoa ven đường đồng để tạo cảnh quan môi trường sạch đẹp.
Cụ thể, ông Ngự giao cho UBND xã Minh Tân xây dựng tài liệu, tuyên truyền và tổ chức tuyên truyền bằng nhiều hình thức như: tuyên truyền miệng, tuyên vận thực địa, sinh hoạt chi bộ, đài phát tranh, băng-rôn…
Sự sốt sắng của ông Ngự khiến nhiều người dân mừng lắm. Nhưng nếu điều đó được các lãnh đạo xã trước đây thực hiện sớm hơn. Bởi nhìn lên xã Vân Từ, cũng là địa bàn thuộc huyện Phú Xuyên, chúng tôi và chắc lẽ nhiều người dân khác sẽ… thèm thuồng, bởi chợ Vực ở trung tâm xã Vân Từ ngày nào cũng có từ 10 – 20 hàng bán cá đồng.
Chị Nguyễn Thị Phú, người bán cá đồng quảng cáo: “Cá đồng còn ngon thì người dân còn đánh bắt. Không có ô nhiễm. Cá sạch lắm!”. Lời quảng cáo ấy rất có lý, bởi tìm hiểu ra, 7 năm qua người Vân Từ không sử dụng đến thuốc BVTV.
Xác nhận điều này, Chủ tịch UBND xã Vân Từ Nguyễn Ngọc Vương dẫn dụ: “Anh cứ ra chỗ ngã tư kia, trước đây là nơi chứa thuốc BVTV bán cho bà con. Nay thì bỏ không. Người dân không trồng màu, chỉ cấy lúa và thích sự an toàn, nên không cần phun. Thế mà tôi nghe nói có vùng thanh niên rác thuốc sâu xuống suối để tôm nổi lên, vớt mang đi bán. Ghê thật”.
Ở Vân Từ hầu như cũng rất ít người phải sử dụng đến thuốc trừ cỏ, trừ ốc. Tại vùng chiêm trũng này dù ốc bươu vàng sinh sôi nhiều, nhưng cứ đến vụ nông dân lại lũ lượt kéo bao tải đi bắt thứ động vật có hại này.
Để tránh lãng phí
Ở Hà Nội, Mỹ Đức là một trong những huyện đi đầu về áp dụng SRI (hệ thống thâm canh lúa cải tiến), nên đã giảm tới 80% thuốc BVTV. Xã Đại Nghĩa là cái nôi đầu tiên của Mỹ Đức áp dụng SRI, ban đầu cũng bị người dân phản đối kịch liệt.
HTX Nông nghiệp Đại Nghĩa mời người dân làm thử 4 héc-ta nhưng ai cũng rụt rè sợ. Sau đó HTX phải cam kết nếu năng suất thấp hơn sẽ bù thóc. Với sự quyết tâm của chính quyền xã, cán bộ nông nghiệp, các thành viên của HTX, mô hình đã… thắng lớn!
Sau đó mô hình này khiến người dân “mắc nghiện” chính là năng suất, nên nhiều người dân làm theo. 10 năm qua, xã đã giảm tới 80% lượng thuốc, thậm chí có người 10 năm không sử dụng một gói thuốc nào.
Sang xã bên cạnh, gặp ông Nguyễn Hà Tuyển, Giám đốc HTX Hợp Tiến, tôi cũng vui mừng nhận được sự khẳng định rằng 10 năm nay khoảng 80% dân quê ông Tuyển đã lãng quên chuyện phun thuốc, năng suất lúa vẫn bảo đảm ở mức cao.
Rõ ràng, những mô hình giảm thuốc BVTV trên cây trồng như vậy cần được nhân rộng. Ông Nguyễn Mạnh Phương, Phó chi cục trưởng BVTV Hà Nội hứa sẽ rốt ráo, chung tay cùng cán bộ cơ sở, các xã xây dựng nhiều mô hình áp dụng SRI.
Ông Phương cũng cho biết đã tổ chức hơn 5.000 lớp học cho hơn hơn 120.000 nông dân về SRI và lớp học đồng ruộng (IPM), đồng thời khuyến cáo người dân nếu sử dụng thuốc BVTV thì nên theo nguyên tắc “4 đúng”: Đúng thuốc, đúng thời điểm, đúng nồng độ và đúng cách, bảo đảm thời gian cách ly.
Nhiều kiến nghị cần được lắng nghe
Trong những năm gần đây việc thay đổi cơ cấu giống cây trồng, thay đổi phương thức sản xuất theo hướng thâm canh cao người dân đã coi thuốc trừ cỏ như một phương thức sản xuất nhằm giảm thiểu nguồn lao động nhất là trong bối cảnh nguồn lao động trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta hiện nay ngày càng cạn kiệt.
Ngày 20/3/2015, tại Lyon (Pháp), Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế IARC thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công bố kết quả đánh giá khả năng gây ung thư đối với glyphosate thì nhiều nước trên thế giới đưa ra những biện pháp nhằm phản đối việc tái đăng ký đối với glyphosate, đồng thời ban hành các quy định nhằm cấm sử dụng hoạt chất này.
Các nước như Anh, Pháp, Ý cũng cam kết cấm sử dụng đối với hoạt chất này vào năm 2021.
Ở Việt Nam, tháng 4/2016, Bộ NN&PTNT đã tạm ngừng tiếp nhận hồ sơ đăng ký đối với hoạt chất này. Nhằm bảo vệ sức khỏe của con người, vật nuôi, môi trường, Cục Bảo vệ Thực vật đã và đang tiếp tục lấy ý kiến cũng như cập nhật các thông tin liên quan đến glyphosate để đề xuất với Bộ NN&PTNT có biện pháp quản lý phù hợp đối với hoạt chất này.
Một điều khác nữa, hiện nay việc đăng ký thuốc BVTV vẫn chỉ là việc của Bộ NN&PTNT. Nhiều chuyên gia môi trường kiến nghị, cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn của Bộ Tài nguyên và Môi trường có trách nhiệm xây dựng chiến lược sản xuất thuốc sinh học, giảm thiểu tối đa tác động đến môi trường, sức khỏe cộng đồng và lãng phí không cần thiết.
Thêm nữa, các chuyên gia khuyến cáo, nên đưa thuốc BVTV vào danh mục hàng hóa phải chịu thuế nhập khẩu. Bởi theo Điều 18 Nghị định 134/2016/NĐ-CP, với mục đích hỗ trợ người dân, nên nhà nước đưa thuốc BVTV vào danh mục miễn thuế.
Có chuyên gia nêu, đó là sai lầm vì giá càng rẻ càng khuyến khích nông dân sử dụng nhiều thuốc, trộn ba bốn loại cùng phun. Vị chuyên gia này cũng cho rằng rượu, thuốc lá phải đánh thuế, thậm chí không được quảng cáo, còn thuốc trừ sâu vẫn được quảng cáo rầm rộ trên các phương tiện truyền thông. Điều đó cũng còn hiểu được, nhưng để các doanh nghiệp đi chào hàng, nói vống lên về chất lượng của thuốc, thì chỉ khiến người dân mụ mị và mơ hồ hơn về thuốc BVTV!
Cái khó cho việc dùng công nghệ nano là phải tích tụ được ruộng đất, trong khi đó đây là vấn đề khó khăn của nhiều địa phương.
Ông Nguyễn Đức Hiền, Giám đốc HTX Nông nghiệp Phúc Thành (Kinh Môn, Hải Dương) đại diện cho nhiều hộ dân sản xuất hành tỏ kiến nghị: “Nhà nước tạo điều kiện cho bà con vay vốn, tích tụ ruộng đất để triển khai đầu tư dùng công nghệ nano. Bởi nano bạc và các hợp chất của bạc có tính kháng khuẩn tốt, nano bạc có thể sử dụng thay thế thuốc BVTV. Nếu triển khai được sẽ giảm tới hơn 50% giá thành đầu tư cho phun thuốc BVTV mỗi năm”.
Bài, ảnh: Nguyễn Văn Học
