Thay vì xem việc hoãn thông qua Quy hoạch điện 8 là một sự chậm trễ, nên nhìn nhận nó như một cơ hội cho cơ quan soạn thảo rà soát và cải thiện cấu trúc thị trường điện Việt Nam trong tương lai, theo báo cáo mới công bố của Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính (IEEFA).
Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn tới năm 2045 (QHĐ8) dự kiến được Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc phê duyệt trước thời điểm miễn nhiệm vào cuối tháng Ba vừa qua. Tuy vậy, điều này cuối cùng đã không xảy ra.
“Một năm vừa qua là giai đoạn hoạt động sôi nổi của ngành điện Việt Nam. Quá trình xây dựng QHĐ8 đã trở thành chủ đề chính trên các mặt báo và diễn đàn, khi các nhà tài trợ dự án đi khắp nơi tìm kiếm đối tác kinh doanh, các địa điểm dự án, và đối tác tiềm năng, trước khi quy hoạch này được dự kiến thông qua vào cuối tháng 3/2021,” tác giả báo cáo Melissa Brown nhận định. “Các nỗ lực vận động hành lang quyết liệt của các chủ dự án phản ánh chân thực quy mô của cơ hội kinh doanh trong ngành điện ở Việt Nam, và về kỳ vọng rằng QHĐ8 sẽ thiết lập phương hướng phát triển cho ngành trong 20 năm tới.”
Bà Brown nhận định, “Việt Nam hiện vẫn là thị trường năng lượng tăng trưởng hấp dẫn nhất Đông Nam Á, với dự kiến ít nhất 68GW công suất mới cần được bổ sung vào hệ thống từ nay cho đến năm 2030.” Tổng công suất phát điện của Việt Nam hiện vào khoảng 64GW.
Báo cáo lần này của IEEFA, một tổ chức nghiên cứu ở Mỹ, phân tích ba động lực chính tác động đến quá trình xây dựng quy hoạch này: cuộc dịch chuyển từ nhiệt điện than sang nhiệt điện khí; tầm quan trọng ngày càng gia tăng của năng lượng tái tạo; và sự thay đổi lớn trong các chuẩn mực cấp vốn cho các dự án điện. QHĐ8 dự kiến được trình lại vào tháng 6/2021 và câu hỏi đặt ra lúc này là các nhà hoạch định chính sách sẽ lựa chọn hướng đi nào trong bối cảnh ngành năng lượng đang chuyển đổi nhanh chóng.
Báo cáo cũng chỉ ra ba bước cơ bản mà Bộ Công Thương có thể thực hiện để đảm bảo nền móng vững chắc hơn cho QHĐ8, đồng thời giúp củng cố khả năng phía chính phủ đạt được những điều khoản có lợi hơn khi đàm phán hợp đồng dự án điện trong tương lai. Theo IEEFA, chìa khoá nằm ở việc phải thúc đẩy, thay vì loại bỏ, cạnh tranh giữa các nhà đầu tư điện tái tạo và các nhà đầu tư dự án điện sử dụng nhiên liệu hoá thạch (than đá, khí đốt) thông qua các bước sau:
Tăng cường hiệu quả vận hành của các nguồn điện hiện có. Trong ngắn hạn, để giảm áp lực, phải chấp nhận những dự án có nguy cơ thiếu cạnh tranh trong tương lai, ưu tiên các khoản đầu tư then chốt vào hệ thống truyền tải điện nhằm cải thiện hiệu quả vận hành của các nguồn điện sẵn có và gia tăng sản lượng phát lên lưới của các nguồn năng lượng tái tạo có vị trí chiến lược. Nỗ lực này sẽ giúp ổn định lưới điện và tạo điều kiện cho các điều khoản hợp đồng có lợi trong tương lai. Để làm được như vậy, Bộ Công Thương phải có thêm nhiều chiến lược tìm tài trợ từ các ngân hàng phát triển đa phương hoặc có các chiến lược tăng cường tín dụng hiệu quả để điều tiết và thích nghi với sự đa dạng của các nguồn năng lượng và lưu trữ năng lượng.
Cam kết sớm triển khai đấu thầu cạnh tranh cho các nhà máy điện tái tạo kết hợp với pin lưu trữ để thúc đẩy cạnh tranh và giảm rủi ro cắt giảm công suất. Nhờ quá trình hình thành và tăng trưởng nhanh chóng của điện tái tạo hai năm qua, Việt Nam giờ đây đang ở vị thế thuận lợi khi có thể tiếp cận mức giá chào bán điện rẻ hơn từ các nhà đầu tư có kinh nghiệm, những người sẽ tiếp tục tăng đầu tư vào thị trường, với điều kiện chính phủ khuyến khích đầu tư vào các giải pháp lưu trữ năng lượng nhằm giúp giảm thiểu rủi ro cắt giảm công suất.
Tất cả các bên tham gia đều phải chấp nhận rủi ro thị trường. Thị trường điện Việt Nam đem lại cho các nhà đầu tư nhiều mức lợi nhuận tương ứng với rủi ro hấp dẫn. Quá trình phát triển dự án còn phức tạp song Bộ Công Thương đã dần cải thiện cấu trúc thị trường và các nhà đầu tư ưu tiên tăng trưởng đang nhìn thấy những cơ hội kinh doanh chỉ có ở Việt Nam mà không thể tìm thấy ở thị trường nào khác, đặc biệt là trong lĩnh vực khí thiên nhiên hóa lỏng – LNG và năng lượng tái tạo. Đã đến lúc Bộ Công Thương nên tự tin nhìn nhận rằng việc đầu tư vào thị trường điện Việt Nam không cần phải đi kèm với những bảo lãnh chính phủ hào phóng như trước đây, đặc biệt là khi những cam kết này thường khiến bên vận hành hệ thống mất đi tính linh hoạt trong điều tiết nguồn điện.
Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích tài chính (IEEFA) có trụ sở ở bang Ohio, Mỹ, nhận tài trợ từ các tổ chức thiện nguyện để nghiên cứu các vấn đề liên quan đến thị trường năng lượng, xu hướng và chính sách, nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang một nền kinh tế năng lượng đa dạng, bền vững và có lợi.
