Với dữ liệu hiện tại về đa dạng sinh học toàn cầu còn ít ỏi hoặc thiếu sót, kế hoạch vệ tinh toàn cầu đang hướng đến lấp đầy những khoảng trống để bảo vệ biển, đất và động vật hoang dã của hành tinh chúng ta.
Đối với một số ít người có cơ hội quan sát Trái đất từ không gian, tác động lên cá nhân họ thường rất sâu sắc. Được gọi là “hiệu ứng tổng quan”, các phi hành gia cho biết họ vô cùng xúc động trước trải nghiệm này khi sự mỏng manh và vẻ đẹp của hành tinh của chúng ta trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Những người khác, chẳng hạn như nam diễn viên William Shatner – người lớn tuổi nhất thế giới du lịch vũ trụ thành công vào năm 2021 khi ông 90 tuổi – cho biết ông có cảm giác vô cùng đau buồn.
Giờ đây, các nhà khoa học đang đề xuất tạo ra một hệ thống mới mà họ hy vọng sẽ sử dụng góc nhìn từ không gian để thay đổi hiểu biết của chúng ta về hệ sinh thái đang thay đổi của trái đất và các hệ thống phức tạp của nó.
Bằng cách kết hợp dữ liệu và hình ảnh vệ tinh với các công nghệ trên mặt đất như bẫy ảnh, giám sát âm thanh và mã vạch ADN ở mọi quốc gia trên trái đất, các nhà khoa học cho biết việc tạo ra một chương trình quốc tế trị giá hàng tỷ đô la sẽ cho phép các quốc gia theo dõi hiệu quả sức khỏe của hành tinh. và bảo vệ nguồn cung cấp thực phẩm, nước và vật chất cho hàng tỷ người.
Vào năm 2022, các chính phủ đã cam kết sẽ thay đổi mối quan hệ của họ với thiên nhiên vào cuối thập kỷ này. Từ việc ngăn chặn sự tuyệt chủng các loài do hoạt động của con người gây ra cho đến khôi phục gần 1/3 hệ sinh thái bị suy thoái của hành tinh, các quốc gia đã cam kết thực hiện 23 mục tiêu để ngăn chặn sự suy giảm nhanh chóng của sự sống trên trái đất.
Nhưng ngày càng nhiều nhà khoa học cảnh báo rằng dữ liệu về hiện trạng biển, đất, rừng và các loài trên hành tinh của chúng ta còn thiếu sót đến mức không thể biết liệu chúng ta có thành công trong việc đạt được các mục tiêu đã thỏa thuận hay không. Họ cho biết, bất chấp những tiến bộ lớn trong việc theo dõi khí hậu, thông tin về đa dạng sinh học trên trái đất vẫn tương đối nghèo nàn. Để khắc phục vấn đề này, các nhà nghiên cứu đã đề xuất tạo ra một hệ thống mới để giám sát sinh quyển giống như cách con người theo dõi thời tiết, “lấy nhịp đập của hành tinh” một cách thường xuyên.
Canada, Colombia và một số quốc gia châu Âu nằm trong số các quốc gia đang phát triển mạng lưới quan sát đa dạng sinh học của riêng mình (được gọi là BON) mà các nhà nghiên cứu cho rằng nên kết hợp thành hệ thống quan sát toàn cầu. Hệ thống BON tập hợp dữ liệu thô về biển, đất, rừng và các loài để đưa ra cái nhìn tổng quan về tình trạng đa dạng sinh học của một quốc gia, sau đó có thể được kết hợp ở cấp độ hành tinh.
Andrew Gonzalez, Giáo sư sinh học bảo tồn tại Đại học McGill cho biết: “Sự không chắc chắn trong hiểu biết của chúng ta về nơi đa dạng sinh học đang thay đổi lớn đến mức ngay cả khi chúng ta đạt được các mục tiêu, chúng ta cũng không thể đo lường được chúng”. Ông cũng là người đồng sáng lập GEO BON, một mạng lưới quan sát đa dạng sinh học toàn cầu nhằm biến sáng kiến này thành hiện thực.
“Chúng tôi thậm chí còn không biết liệu mình có nhắm trúng mục tiêu hay không. Tôi không chắc mọi người đã sẵn sàng cho kết luận đó chưa nhưng đó là thực tế rõ ràng”, ông nói. “Nếu bạn không thể đo lường nó, bạn không thể quản lý nó, đúng như mọi người thường nói. Và nếu bạn không thể dự đoán được thì bạn cũng không thể bảo vệ nó. Đây là những khía cạnh thực sự quan trọng”.
Các cơ quan vũ trụ trên thế giới đang cùng nhau cải thiện việc giám sát đa dạng sinh học. Các nhà nghiên cứu cho biết có nhiều hạn chế khác nhau đối với dữ liệu hiện tại. Phân tích 742 triệu hồ sơ của gần 375.000 loài vào năm 2021 cho thấy những khoảng trống và sai lệch phổ biến: chỉ 6,74% diện tích hành tinh được lấy mẫu. Nhiều khu vực ở độ cao lớn và vùng biển sâu đặc biệt chưa được biết đến. Một số khoảng trống lớn nhất là ở vùng nhiệt đới, mặc dù những khu vực này có mức độ đa dạng sinh cảnh và loài rất cao. Châu Âu, Mỹ, Úc và Nam Phi chiếm 82% tổng số hồ sơ và hơn một nửa số hồ sơ tập trung vào dưới 2% số loài đã biết.
Khoảng trống dữ liệu không chỉ giới hạn ở động vật. Vào năm 2023, Vườn thực vật Kew Gardens đã xác định được 32 “điểm tối” trên hành tinh – bao gồm Fiji, New Guinea và Madagascar – được biết đến là những nơi có đa dạng sinh học thực vật phong phú nhưng hồ sơ dữ liệu còn rất ít ỏi. Ngoài ra, còn có 14 điểm đen chưa có dữ liệu ở vùng nhiệt đới châu Á, 6 điểm ở vùng ôn đới châu Á, 9 ở Nam Mỹ, 2 ở châu Phi, 01 ở Bắc Mỹ.
Alice Hughes, Phó Giáo sư tại Đại học Hồng Kông cho biết phạm vi cung cấp dữ liệu kém có nghĩa là những nơi như Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi có diện tích rừng nhiệt đới lớn thứ hai trên trái đất – nơi sinh sống của số lượng lớn các loài – chưa được hiểu rõ mặc dù đang bị đe dọa rất lớn. Hughes cho biết dữ liệu không gian địa lý có thể được sử dụng để theo dõi sự mất mát từ không gian nhưng các công nghệ mới như ADN môi trường và các phương pháp khác đã mở ra những cách mới để theo dõi tình trạng hệ sinh thái.
Các kỹ thuật khác, chẳng hạn như giám sát âm thanh và mã vạch ADN cho phép hiểu rõ hơn về hệ sinh thái và xác định một số trong hàng triệu loài chưa được phát hiện. Những đổi mới trong công nghệ quét cho phép các nhà nghiên cứu kiểm tra toàn bộ khu rừng để tìm bệnh dịch và xác định sự phân bố của các loài. Nhưng các nhà khoa học cho biết vẫn còn nhiều việc phải làm để xem xét tổng thể các hệ thống sinh thái của trái đất.
Hughes nói: “Nếu bạn đến gặp bác sĩ, bạn không muốn họ chỉ nhìn bạn và nói, “ừ, bạn trông khỏe mạnh” hoặc “trông bạn hơi xanh xao”. “Họ thực hiện các phép đo. Có nhiều cách khác nhau để sử dụng dữ liệu này nhưng về cơ bản nó sẽ cho phép chúng ta nắm bắt nhịp đập của hành tinh”.
Maria Azeredo de Dornelas, Giáo sư sinh học tại Đại học Xanh Andrews cho biết: “Chúng ta cần một hệ thống quan sát lớn hơn cho phép chúng ta đo lường đa dạng sinh học giống như đo thời tiết. Có lẽ chúng ta không cần nó thường xuyên như thời tiết nhưng chúng ta cần phải làm điều đó. Chúng ta có khả năng thực hiện tốt việc này. Chúng ta sẽ cần nhiều mối quan hệ hợp tác quốc tế bởi vì đó không phải là điều mà một quốc gia hay thậm chí một lục địa có thể làm được. Đa dạng sinh học của hành tinh không thực sự quan tâm đến biên giới chính trị”.
Nguyễn Lê (Nguồn: The Guardian)
