Chuyên gia khẳng định việc quản lý điện mặt trời đang gặp nhiều khó khăn, cần giải pháp cấp bách để gỡ vướng cho doanh nghiệp.
Chiều 15/6, Báo điện tử VTC News, Cục Điện lực và năng lượng tái tạo Bộ Công Thương tổ chức Tọa đàm “Nghịch lý thừa điện mặt trời: Giải pháp nào đảm bảo quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp?”.
Tọa đàm có sự tham gia của ông Phạm Nguyên Hùng – Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương), TS Vũ Đình Ánh – chuyên gia kinh tế và ông Lê Ngọc Hồ – Phó Giám đốc Ban Đầu tư Công ty CP Tập đoàn Hoành Sơn.
Lưới điện đang bị quá tải
Nói về tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo của Việt Nam, ông Phạm Nguyên Hùng (Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo – Bộ Công Thương) khẳng định, trong bối cảnh tiềm năng thủy điện lớn đã cơ bản khai thác hết, nhiệt điện than khó thu xếp vốn quốc tế do cam kết chống biến đổi khí hậu toàn cầu, nhiệt điện khí giá cao và phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu thế giới, sự phát triển của khoa học kỹ thuật, công nghệ và thị trường làm điện gió, điện mặt trời ngày càng cạnh tranh hơn với các nguồn điện truyền thống.
“Thời gian tới, theo kinh nghiệm của các nước phát triển trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, để có thể phát triển năng lượng tái tạo mạnh mẽ, bền vững thì cần tập trung vào các nội dung chính: chính sách, hạ tầng truyền tải và điều độ vận hành hệ thống điện”, ông Hùng nhấn mạnh.
Cụ thể theo ông Hùng, về chính sách, tiếp tục ban hành các chính sách thu hút đầu tư phát triển năng lượng tái tạo phù hợp từng thời kỳ phát triển kinh tế xã hội, phù hợp với sự phát triển của thị trường điện, phù hợp từng loại hình công nghệ năng lượng tái tạo như cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), cơ chế chứng chỉ năng lượng tái tạo (REC). Bên cạnh đó, cần thúc đẩy phát triển hệ thống năng lượng tái tạo phân tán nhu cầu tiêu thụ tại chỗ như các khu công nghiệp, hộ tiêu thụ thương mại, dịch vụ, nhà dân…
Tăng cường đầu tư nâng cấp, mở rộng hạ tầng truyền tải kết hợp với các hệ thống lưu trữ (như thủy điện tích năng, hệ thống ắc quy BESS…) và tăng cường khả năng điều độ vận hành hệ thống điện, tăng cường kết nối lưới điện khu vực.
“Điều này sẽ giúp nâng cao khả năng hấp thụ nguồn điện năng lượng tái tạo, đảm bảo vận hành an toàn, hiệu quả hệ thống điện”, ông Hùng nói.
Nói về tình trạng không có lưới truyền tải khiến các dự án phải cắt giảm công suất, ông Hùng phân tích, các nguồn điện năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió đều là các nguồn năng lượng không liên tục, khả năng điều chỉnh rất hạn chế, khả năng lưu trữ không lớn (với chi phí cao). Với các đặc điểm nêu trên, trong thời gian qua, việc vận hành hệ thống điện đã gặp phải những khó khăn như dự án điện mặt trời tập trung chủ yếu tại một số khu vực có tiềm năng lớn như Nam Trung Bộ, miền Nam.
“Việc đầu tư điện mặt trời diễn ra nhanh trong khi lưới điện truyền tải phân phối chưa kịp bổ sung. Do đó lưới điện tại các khu vực này bị quá tải, dẫn đến phải cắt giảm nguồn điện trong một số thời điểm”, ông Hùng khẳng định.
Theo ông Hùng, tại nhiều thời điểm, đặc biệt trong ngày nghỉ cuối tuần, dịp nghỉ lễ, Tết hoặc thời gian dài ngày bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh COVID-19, phụ tải xuống thấp hơn kế hoạch… trong khi vẫn phải thực hiện duy trì các nguồn điện truyền thống để đảm bảo an ninh hệ thống, do đó dẫn đến quá tải hệ thống nguồn điện. Do đó các nhà máy điện năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) phải điều chỉnh giảm công suất phát để đảm bảo vận hành an toàn lưới điện và an ninh hệ thống điện.
Ngoài ra, việc vận hành hệ thống điện luôn phải cân bằng giữa nguồn điện và phụ tải. Hơn nữa, để vận hành nhiều nguồn năng lượng tái tạo không liên tục cần phải có cấu hình tối thiểu của các nguồn điện truyền thống (thủy điện, nhiệt điện than, tua bin khí). Tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo không liên tục (điện mặt trời, điện gió) lớn cũng ảnh hưởng tới việc huy động các nguồn truyền thống. Do các nguồn năng lượng tái tạo biến thiên liên tục, nên các nguồn điện truyền thống cũng phải khởi động/dừng/tăng giảm công suất nhiều hơn, điều này ảnh hưởng đến tuổi thọ của thiết bị.
Trong thời gian tới cần triển khai các giải pháp đồng bô để nâng cao khả năng vận hành linh hoạt của hệ thống điện, bao gồm:
Giải pháp ngắn hạn, tiếp tục giám sát, chỉ đạo EVN, A0 và các đơn vị liên quan thực hiện giảm phát theo quy định tại các văn bản pháp luật; tiếp tục điều chỉnh giờ phát cao điểm cho các thủy điện nhỏ, nâng cao khả năng vận hành linh hoạt của các hệ thống nhiệt điện than, tuocbin khí. Tuy nhiên về lâu dài, áp dụng các giải pháp lưới điện thông minh hỗ trợ giám sát vận hành lưới điện (AGC, nhà máy điện ảo…); phát triển đồng bộ nguồn – lưới điện; tăng cường hạ tầng SCADA/EMS để giám sát các nguồn điện (chú trọng nguồn điện nhỏ); nghiên cứu hệ thống lưu trữ năng lượng…
Không phải chỗ nào cũng phát triển được điện mặt trời
Trong khi đó, theo chuyên gia Vũ Đình Ánh, việc ồ ạt đầu tư, bùng nổ năng lượng điện mặt trời thời gian qua cho thấy rất nhiều quy hoạch có giá trị pháp lý cao, như điện 7 đã bị phá vỡ. “Không phải chỗ nào cũng phát triển được điện mặt trời”, ông Ánh nói.
Ông Ánh phân tích: Mặc dù Việt Nam có nhiều giờ nắng, nhưng thực tế các dự án năng lượng mặt trời lớn tập trung ở phía Nam trung bộ. Nên quy hoạch không chỉ thời gian, mà còn không gian, địa điểm.
Câu chuyện tiếp theo là năng lượng điện mặt trời bùng nổ nhưng truyền tải điện không theo kịp. Để đầu tư đường dây 220KV phải mất 2 – 3 năm, còn đường dây 500KV phải mất 5 năm, nên 6 tháng cho dự án điện mặt trời mà lại phân bổ tạo trung vào địa phương thì không thể phân bổ được.
Mặt khác phụ thuộc vào thời gian phát sáng của mặt trời, nên nếu vào ban đêm và hay trời mây mù, phải có hệ thống bù đắp đi theo, hệ thống này chiếm khoảng 1/4 công suất. Ngành điện có đề xuất pin tích trữ năng lượng mặt trời để đảm bảo phát ổn định, nên lại thêm quy hoạch về biến động thời gian. Rõ ràng có thể thấy sự lúng túng, bị động trong phát triển năng lượng mặt trời. Đây là xu hướng tất yếu nhưng khi triển khai khá nhiều vấn đề bộc lộ, cần xử lý trong thời gian tới.
Đánh giá về ngịch lý thừa điện mặt trời có đáng lo hay không, ông Vũ Đình Ánh lý giải, thực tế phải nhìn thẳng vào ngành điện, điện là hệ thống, không phải một mặt hàng thuần nhất. Điện có nhiều nguồn khác nhau và nhiều chi phí. Ngành điện biến thiên cả cung – cầu, trách nhiệm của ngành điện phải giảm chênh lệch biến thiên, nên thừa thiếu điện có đáng lo hay không cũng không phải vấn đề. Về giá, mỗi nguồn có 1 giá, điện nằm trong danh mục quản lý giá.
Điện mặt trời tham gia vào thị trường lại có 1 biến số nữa. Thứ nhất là biến số nguồn năng lượng mặt trời, cần có dự phòng năng lượng mặt trời khi nguồn năng lượng này đột nhiên sụt giảm. Tiếp theo, gần đây, có biến thiên lớn về cầu của điện. Dịch COVID-19 đã tác động đến sản xuất, nhiều doanh nghiệp giải thể, dừng hoạt động, khiến tiêu thụ điện còn tăng trưởng bằng 1/3 so với trước đó. Nhưng chỉ một vài ngày tháng 6 vừa qua, cầu điện lại tăng vọt. Điều đó cho thấy, biến số về cầu điện cũng rất lớn. Dưới góc độ kinh tế, thừa hay thiếu điện mặt trời, xét cung – cầu không giống như thị trường hàng hoá thuần nhất.
Bình luận về ý kiến cho rằng nên để doanh nghiệp điện mặt trời được bán trực tiếp, ông Vũ Đình Ánh nói: “Tôi đánh giá cao đề xuất này. Về chính sách, cơ chế, cơ sở hạ tầng, doanh nghiệp điện được bán cho các hộ gia đình nhu cầu sử dụng điện lớn, kèm theo biện pháp quản lý, giá điện trực tiếp giữa người mua – bán điện. Qua đó, chúng ta sẽ có được những kinh nghiệm rất tốt để phát triển thị trường điện trong thời gian tới, cùng với cả thị trường điện truyền thống.
Một yếu tố nữa cũng rất quan trọng là xu thế hiện nay là nhu cầu điện đối với hộ tiêu thụ điện lớn là môi trường trong hội nhập quốc tế, nhu cầu mua bán điện trực tiếp cũng sẽ đưa được các yếu tố thị trường, cạnh tranh vào đây”.
Cắt giảm công suất điện: Thiệt hại vô cùng lớn
Nói về tác động của thực trạng dư thừa nguồn điện mặt trời đến hoạt động của doanh nghiệp, ông Lê Ngọc Hồ, Phó Giám đốc Ban Đầu tư Công ty CP Tập đoàn Hoành Sơn chia sẻ, điều này khiến nhiều doanh nghiệp đầu tư hàng nghìn tỷ đồng, nay nhà máy không thể chạy hết công suất.
“Tình trạng cắt giảm công suất của các nhà máy điện mặt trời đang diễn ra thường xuyên, liên tục. Có nhà máy chưa từng có một ngày được hoạt động đúng công suất, ngay từ khi bắt đầu vận hành đã bắt buộc phải cắt giảm, một số đến 50% – 60%”, ông Hồ nói.
Ông Hồ nhấn mạnh, thiệt hại về việc không giải tỏa hết công suất của nhà máy là vô cùng lớn, bởi nguồn vốn để triển khai dự án của công ty chủ yếu đều vay vốn từ ngân hàng, trong khi đó việc bán điện “phập phù” như hiện tại gây khó khăn cho việc vận hành nhà máy cũng như phải trả lãi và gốc cho ngân hàng.
Việc cắt giảm công suất điện liên tục ảnh hưởng lớn đến doanh thu và tốc độ thu hồi vốn, khiến nhà đầu tư gặp rất nhiều khó khăn trong việc chi trả tiền gốc, lãi vay cho ngân hàng.
Có công ty thậm chí phải lấy tiền từ các dự án khác bù vào để trả cho ngân hàng. Điều này làm đảo lộn toàn bộ kế hoạch về nguồn vốn và các dự án tiếp theo của công ty.
“Nói thật, hỏi chúng tôi phải giải bài toán tài chính thế nào thì chúng tôi cũng không trả lời được vì khi đầu tư các nhà máy điện mặt trời thì nguồn thu của chúng tôi chính là việc bán điện. Hiện chúng tôi chỉ mong muốn các cấp quản lý làm thế nào để giải được bài toán chạy hết công suất”, ông Hồ nói.
Khi được hỏi cụ thể về số tiền phải bù lỗ, cũng như những thiệt hại kinh tế khác, ông Hồ khẳng định: “Con số thiệt hại vô cùng lớn, nó không chỉ là tiền, mà còn những vấn đề khác”.
Theo ông Hồ, hiện nay vì sự an toàn chung của hệ thống truyền tải điện, các doanh nghiệp vẫn phải chấp nhận việc bị cắt giảm, nhưng tình hình như hiện tại thì rất khó khan đối với nhiều doanh nghiệp. Việc cắt giảm không chỉ ảnh hưởng đến công ty mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của rất nhiều người lao động công ty.
“Bạn có thể tưởng tượng được không, có doanh nghiệp phải giảm phát, có ngày đến 50% công suất, thiệt hại từ 200 – 250 triệu đồng. Nếu tình hình cứ kéo dài, doanh nghiệp này chắc chắn sẽ phá sản”, ông Hồ chia sẻ.
Tọa đàm “Nghịch lý thừa điện mặt trời: Giải pháp nào đảm bảo quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp?” hướng đến mục tiêu tìm ra giải pháp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, thúc đẩy điện mặt trời phát triển bền vững.
Việt Nam là một trong những nước có tiềm năng lớn về nguồn năng lượng tái tạo. Việc phát triển những nguồn năng lượng này không chỉ giúp bổ sung lý tưởng cho sự thiếu hụt điện năng, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia còn góp phần giảm tiêu hao năng lượng hóa thạch, giảm phát thải khí nhà kính.
Những năm gần đây, năng lượng tái tạo phát triển cực kỳ ấn tượng, nổi lên như một điểm sáng trong bức tranh năng lượng chung của Việt Nam, và sẽ tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong đa dạng hóa nguồn điện, đảm bảo an ninh năng lượng trong giai đoạn công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước.
Theo tính toán của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, riêng điện gió, điện mặt trời mấy năm trước từ chỗ chỉ sản xuất được có mấy trăm MW/năm thì đến nay sản lượng đã đạt trên 17.000MW. Đóng vai trò lớn trong thành công của ngành năng lượng tái tạo là sức bật từ chính sách của Đảng và Chính phủ.
Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị ban hành ngày 11/2/2020 đã mở đường cho một thời kỳ phát triển năng lượng tái tạo ở nước ta, phù hợp với lợi thế của Việt Nam cũng như xu hướng phát triển bền vững.
Cùng đó, sự chủ động nắm bắt cơ hội tiếp cận ưu đãi từ phía doanh nghiệp giúp năng lượng tái tạo Việt Nam phát triền thần kỳ mà không quốc gia nào trong khu vực Đông Nam Á làm được.
Tuy nhiên, sự phát triển ồ ạt các nhà máy điện mặt trời công suất lớn đã khiến nguồn cung dư thừa (quy hoạch điện VII đặt ra mục tiêu công suất nguồn điện mặt trời năm 2020 là 850 MW và 1.200 MW tới 2030 nhưng thực tế đến nay công suất lắp đặt về điện mặt trời trên cả nước đã gấp gần 20 quy hoạch), phải cắt giảm sản lượng.
Đáng nói, Việt Nam dù vẫn đứng trước nguy cơ thiếu điện nhưng khoảng 1,7 tỷ kWh điện năng lượng tái tạo sẽ bị cắt giảm trong năm 2021, trong đó hơn 500 triệu kWh cắt giảm do thừa nguồn điện mặt trời vào các điểm trưa và quá tải đường dây 500 kV.
Dù Bộ Công Thương cho biết đã thực hiện hàng loạt biện pháp để giảm tình trạng cắt giảm công suất như khẩn trương triển khai xây dựng bổ sung hệ thống truyền tải, hệ thống phân phối, tăng cường khả năng điều độ, vận hành hệ thống điện phù hợp với điều kiện thời tiết, điều chỉnh thứ tự điều độ hệ thống điện theo hướng ưu tiên huy động nguồn điện năng lượng tái tạo, giờ phát cao điểm của thủy điện nhỏ lệch với giờ phát cao điểm của điện mặt trời…
Nhưng, trong ngắn hạn, việc giảm phát, cắt giảm luân phiên khiến những doanh nghiệp đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng (chủ yếu là vốn vay) vào năng lượng tái tạo đứng trước bài toán nan giải về doanh thu và lợi nhuận.
Nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng việc cắt giảm công suất điện mặt trời chắc chắn gây thiệt hại cho nhà đầu tư, ảnh hưởng đến chính sách khuyến khích năng lượng tái tạo ở Việt Nam.
Do đó, Việt Nam cần sớm có chính sách thúc đẩy ứng dụng giải pháp tích trữ với các nhà máy điện mặt trời để không lãng phí nguồn đầu tư và chuyển dịch sang năng lượng sạch.
