Đảm bảo an ninh môi trường đã và đang trở thành vấn đề toàn cầu, nên cần có sự hợp tác, chia sẻ giữa các quốc gia. Bởi các thách thức an ninh môi trường không chỉ đe dọa đến tính mạng con người, an ninh kinh tế, an ninh lương thực…mà còn là một trong những nguy cơ lớn đe dọa an ninh quốc gia và sự tồn vong của nhân loại.
Thiên tai ngày càng khốc liệt
Theo tài liệu “Chỉ số rủi ro khí hậu toàn cầu 2016”, Việt Nam là quốc gia xếp thứ bảy về rủi ro khí hậu dài hạn trên thế giới. Số liệu của Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu cũng cho thấy, trong hơn 30 năm qua, tại Việt Nam bình quân mỗi năm, thiên tai đã làm chết và mất tích khoảng 500 người, bị thương hàng nghìn người, nền kinh tế thiệt hại bình quân lên tới 1,5 % GDP hàng năm.
Bình quân mỗi năm Việt Nam bị ảnh hưởng trực tiếp bởi 6 – 7 cơn bão. Trong giai đoạn từ năm 1990 đến 2010, Việt Nam đã phải trải qua 74 trận lũ lụt. Trong đó đặc biệt phải kể đến các cơn bão như bão Linda năm 1997 đổ bộ vào Nam Bộ gây thiệt hại rất lớn, làm gần 3.000 người chết và mất tích, phá hủy hơn 100.000 ngôi nhà, hơn 300.000 ha lúa bị hư hại; bão Xangsane năm 2006 đổ bộ vào các tỉnh miền Trung đã làm 76 người chết và mất tích, 532 người bị thương. Giai đoạn 2011 – 2015, thiên tai đã làm cho 1.141 người chết và mất tích, gây thiệt hại về tài sản ước tính khoảng 55.400 tỷ đồng, tuy có giảm so với giai đoạn 2006 – 2010 nhưng vẫn còn rất cao. Vì vẫn có tới 2.408 người chết và mất tích, thiệt hại vật chất 77.200 tỷ đồng.
Số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2016 cho thấy, rét đậm, rét hại trên diện rộng ở miền núi phía Bắc, mưa lũ, ngập lụt nghiêm trọng ở miền Trung, khô hạn ở Tây Nguyên và xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long đã ảnh hưởng nghiêm trọng tới sản xuất và đời sống của người dân. Cụ thể, thiên tai năm 2016 đã làm 248 người chết và mất tích; 470 người bị thương; gần 4,6 nghìn ngôi nhà bị sập đổ; 361,7 nghìn ngôi nhà bị ngập, sạt lở, tốc mái; 258,3 nghìn ha lúa, 113,2 nghìn ha hoa màu và 49,8 nghìn ha diện tích nuôi trồng thủy sản bị hư hỏng; 52,1 nghìn con gia súc, 1.679,5 nghìn gia cầm và hơn 1 nghìn tấn thủy sản các loại bị chết. Tổng giá trị thiệt hại do thiên tai gây ra trong năm ước tính gần 18,3 nghìn tỷ đồng.
Nguy cơ nhiều vùng bị nhấn chìm
Theo Kịch bản biến đổi khí hậu năm 2016 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nhiệt độ trung bình năm trên phạm vi toàn quốc tăng khoảng 0,62 độ C trong thời kỳ 1958 – 2014 và tăng dần theo thời gian. Mực nước biển dâng trung bình cả nước giai đoạn 1993 – 2014 là 3,34 mm/năm, trong đó ở khu vực ven biển Nam Trung Bộ tăng mạnh nhất với tốc độ tăng trên 5,6 mm/năm, khu vực ven biển vịnh Bắc Bộ có mức tăng thấp hơn, khoảng 2,5 mm/năm. Mực nước biển dâng trung bình ở Việt Nam có khả năng cao hơn mức trung bình toàn cầu. Theo kịch bản trung bình, đến năm 2050 mực nước biển dâng là 22 cm; năm 2100 là 53 cm.
Nếu như theo kịch bản cao, các số liệu của các thời điểm tương ứng lần lượt là 25 cm và 73 cm. Dự báo mực nước biển dâng 1 m và không có các giải pháp ứng phó, khoảng 16,8% diện tích Đồng bằng sông Hồng, 1,5% diện tích các tỉnh ven biển miền Trung, 17,8% diện tích Thành phố Hồ Chí Minh, 38,9% diện tích Đồng bằng sông Cửu Long có nguy cơ ngập chìm trong nước. Trong đó các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long không chỉ là vựa lúa của Việt Nam mà của cả thế giới, nếu mực nước biển dâng cao ở bất cứ mức độ nào đều sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống của hàng chục triệu người dân nơi đây.
Nước biển dâng sẽ làm mất đất canh tác trong nông nghiệp, tác động trực tiếp tới an ninh lương thực, an ninh kinh tế, an ninh nguồn nước, gia tăng tình trạng đói nghèo, mất việc làm và di cư. Biến đổi khí hậu đã, đang và sẽ dẫn tới tình trạng mất chỗ ở và di cư ở một số khu vực bị ảnh hưởng nặng nề. Khi tài nguyên đất bị thu hẹp do nước biển dâng, các thảm họa tự nhiên như lốc xoáy, lũ lụt, hạn hán tiếp tục diễn ra với cường độ cao, số lượng người mất chỗ ở tăng lên, các dạng sinh kế phụ thuộc vào hệ sinh thái mất đi…dẫn tới tình trạng di cư vĩnh viễn hoặc tạm thời. Nguy cơ này đặc biệt nghiêm trọng đối với lĩnh vực nông nghiệp, tác động mạnh mẽ nhất tới các nhóm người nghèo nhất và nhóm người yếu thế.
Bài 2 – Sức ép về nguồn nước và môi trường biển
