Hoa Kỳ và Trung Quốc đang thắt chặt việc quản lý dữ liệu trên sông Mê Kông, nguồn nước dài nhất ở Đông Nam Á, nuôi sống hàng triệu người sống trong lưu vực sông.
Sông Mê Kông bắt nguồn từ miền nam Trung Quốc và chảy qua hơn 4.000 km qua Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam trước khi đổ ra Biển Đông.
Trung Quốc gần đây đã công bố kế hoạch tạo ra một hệ thống chia sẻ dữ liệu quản lý nước trên sông với các nước láng giềng Đông Nam Á vào cuối năm nay, điều này đã khiến Mỹ khó chịu.
Vào ngày 24 tháng 8, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã phát biểu tại một hội nghị thượng đỉnh họp trực tuyến của tổ chức Hợp tác Mê Kông Lancang – nhóm sáu quốc gia Trung Quốc, Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam – và công bố kế hoạch thành lập một nền tảng để chia sẻ dữ liệu hàng năm nhằm đối phó với lũ lụt và hạn hán.
Thông tin chi tiết không được tiết lộ, nhưng người ta tin rằng nền tảng này sẽ được thiết kế để cho phép các quốc gia chia sẻ thông tin như lượng mưa và mực nước.
Đây là hội nghị thượng đỉnh thứ ba của LMC, được khởi động vào năm 2015.
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc mở rộng và nâng cấp hợp tác giữa sáu quốc gia và nói rằng, “Uống nước từ cùng một dòng sông, chúng tôi, các quốc gia LMC, gần gũi như một gia đình sống trong một cộng đồng với một tương lai chung.” Ông nói thêm, “Chúng ta cần đưa sự hợp tác của chúng ta trong lĩnh vực tài nguyên nước lên một tầm cao mới.”
Theo truyền thống, Trung Quốc chỉ công bố dữ liệu quản lý nước liên quan đến phần thượng lưu của con sông trong mùa lũ từ tháng 6 đến tháng 10.
Bắc Kinh dường như đã thay đổi chính sách này sau đợt hạn hán kỷ lục vào năm 2019, làm thiệt hại mùa màng ở Thái Lan và Việt Nam, hai nhà xuất khẩu gạo hàng đầu, khiến giá gạo quốc tế tăng vọt.
Tuy nhiên, một báo cáo do một tổ chức tư vấn của Mỹ công bố đã cáo buộc các con đập của Trung Quốc trên các đoạn thượng nguồn của con sông đã khiến mực nước suy giảm. Trung Quốc gọi điều này là “vô căn cứ” và đổ lỗi cho thời tiết gây ra hạn hán.
Thitinan Pongsudhirak, phó giáo sư tại Đại học Chulalongkorn của Thái Lan, một chuyên gia về các vấn đề an ninh, cho biết, “Bằng cách đề nghị chia sẻ dữ liệu thủy văn, Thủ tướng Lý đang dập tắt và củng cố vị thế cũng như đòn bẩy thượng nguồn của Trung Quốc.”
Bắc Kinh đã cung cấp nguồn tài chính khổng lồ để phát triển cơ sở hạ tầng ở các nước trong lưu vực trong nhiều năm theo Sáng kiến Vành đai và Con đường.
Trong khi đó, Washington đã sẵn sàng tạo ra một khuôn khổ hợp tác mới với các nước dọc sông Mê Kông như một bước để ngăn chặn Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo sẽ tham gia một loạt các cuộc họp trực tuyến với những người đồng cấp từ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á và các quốc gia khác trong khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương từ thứ Tư đến thứ Sáu tuần này.
Vào thứ Sáu, ông sẽ đồng chủ trì khai mạc Cuộc họp đối tác cấp bộ trưởng Mê Kông-Hoa Kỳ, khởi động khuôn khổ hợp tác mới với ngoại trưởng các nước Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam cùng với tổng thư ký ASEAN.
Theo Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, mối quan hệ đối tác mới sẽ mở rộng trên cơ sở hợp tác bắt đầu từ năm 2009 trong khuôn khổ Sáng kiến Hạ nguồn sông Mê Kông.
Động thái Mê Kông mới của Washington rõ ràng là một phản ứng đối với nỗ lực của Bắc Kinh nhằm kéo lưu vực này đi sâu hơn vào quỹ đạo ngoại giao của mình.
Động thái của Trung Quốc đã gây ra phản ứng dữ dội từ Ủy hội sông Mê Kông (MRC), một khuôn khổ hợp tác đa phương về đường thủy được Mỹ và Nhật Bản ủng hộ.
Vào ngày sau bài phát biểu của ông Lý Khắc Cường, Ban Thư ký MRC đã ra tuyên bố hoan nghênh đề xuất của ông nhưng kêu gọi khai thác “nền tảng hiện có, đã được thiết lập từ lâu” của MRC.
MRC được đưa ra vào năm 1995 bởi bốn trong số năm quốc gia lưu vực, ngoại trừ Myanmar. Trong khi các thành viên của nó chủ yếu trùng lặp với LMC do Trung Quốc lãnh đạo, MRC tự hào có lịch sử phát triển và hợp tác hiệu quả lâu hơn, được tài trợ bởi Nhật Bản và các nước khác.
Với sự giúp đỡ của Hoa Kỳ, MRC đã vận hành một hệ thống chia sẻ dữ liệu về nước để giúp dự báo lũ lụt và hạn hán.
An Pich Hatda, Giám đốc điều hành của MRC, cho biết: “Điều còn thiếu là cùng một mức độ dữ liệu và thông tin từ thượng lưu sông Mê Kông.” MRC đã kêu gọi Trung Quốc cung cấp thông tin một cách hiệu quả để cải thiện và nâng cấp nền tảng hiện có của MRC thay vì tạo một nền tảng mới.
Khi Hoa Kỳ và Trung Quốc cạnh tranh để giành ảnh hưởng ở Biển Đông, sông Mê Kông – nguồn cung cấp dồi dào cho toàn bộ khu vực – đang trở thành một trong nhiều vấn đề mà Hoa Kỳ và Trung Quốc không thống nhất.
