Tòa án tối cao Hoa Kỳ vừa ra phán quyết cho hay các tổ chức quốc tế có trụ sở tại Mỹ không hoàn toàn được bảo vệ khỏi trách nhiệm pháp lý tại các tòa án nước này.
Phán quyết với tỷ lệ 7-1 liên quan trực tiếp đến một chi nhánh của Ngân hàng Thế giới, định chế cung cấp các khoản vay cho những dự án ở các nước nghèo và đang phát triển.
Quyết định này có thể ảnh hưởng đến các tổ chức tương tự liên quan đến cấp vốn cho đầu tư phát triển ở nước ngoài.
Vụ việc tập trung vào Công ty Tài chính Quốc tế (IFC) có trụ sở tại Washington, định chế cung cấp khoản vay 450 triệu đô la để xây một nhà máy nhiệt điện than tại bang Gujarat thuộc miền tây Ấn Độ. Nông dân, ngư dân và một ngôi làng nhỏ đã đệ đơn lên tòa án liên bang vào năm 2015 cáo buộc nhà máy gây ô nhiễm không khí và nước.
Tòa án cấp dưới và Tòa phúc thẩm khu vực D.C đứng về phía tổ chức quốc tế, cho rằng IFC hoàn toàn được bảo vệ khỏi trách nhiệm pháp lý, theo một luật từ năm 1945.
Tuy nhiên, Tòa án tối cao bác bỏ những lo ngại từ phía IFC rằng việc cho phép một số vụ kiện cụ thể sẽ khơi mào một loạt các vụ kiện tụng tại các tòa án Mỹ, khiến tổ chức này khó khăn và tốn kém hơn khi tài trợ cho các dự án quốc tế.
“Lo ngại của IFC đang bị thổi phồng lên”, Chánh án John G. Roberts Jr viết trong phán quyết cuối cùng dài 15 trang.
Sau thế chiến thứ hai, Quốc hội Mỹ mở rộng một số lợi ích nhất định cho các tổ chức quốc tế mới như Liên hợp quốc và Quỹ tiền tệ quốc tế, tương tự như các biện pháp bảo vệ được cấp cho các chính phủ nước ngoài tại Hoa Kỳ, bao gồm cả việc bảo vệ họ khỏi các vụ kiện.
Theo một luật sau đó, các chính phủ nước ngoài hiện cũng phải chịu một số hành động pháp lý nhất định tại Hoa Kỳ trong lĩnh vực hoạt động thương mại.
Tòa án tối cao thấy rằng luật pháp chỉ cung cấp cho IFC quyền miễn trừ tương tự các chính phủ nước ngoài chứ không phải là “miễn trừ tuyệt đối”. Quyết định này có nghĩa là các tổ chức tương tự cũng chỉ được bảo vệ một cách hạn chế.
“Quyền miễn trừ hạn chế không có nghĩa là các tổ chức quốc tế [bị kiện] tràn lan”, Roberts Roberts viết.
Thẩm phán Stephen G. Breyer, người duy nhất phủ quyết cho biết lịch sử của luật từ những năm 1940 cho thấy rõ ràng Quốc hội không muốn “giảm đáng kể phạm vi miễn trừ mà các tổ chức quốc tế được hưởng, đặc biệt là các tổ chức liên quan đến tài chính phát triển, hỗ trợ người tị nạn hoặc các nhiệm vụ khác mà luật pháp Hoa Kỳ có thể quyết định rõ là “thương mại” về bản chất”.
Breyer cảnh báo phán quyết đa số sẽ “tạo ra sự bấp bênh cho các tổ chức liên quan đến tài chính” như Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ và Cơ quan Bảo lãnh đầu tư đa phương.
Thẩm phán Brett M. Kavanaugh không tham gia vào vụ án vì đã làm việc trong 12 năm cho Tòa phúc thẩm khu vực D.C.
Phán quyết đưa vụ việc trở lại Tòa án cấp quận ở Washington.
Người phát ngôn của IFC cho biết tổ chức này sẽ “nỗ lực để đảm bảo rằng phán quyết không can thiệp vào khả năng cung cấp cho các quốc gia đối tác và không cản trở sứ mệnh của IFC”.
Kiểm toán nội bộ của IFC phát hiện ra dự án nhà máy điện năm 2010 ở Ấn Độ – nguyên ủy của vụ kiện – không hoạt động suôn sẻ và chỉ trích cơ quan này không giám sát đầy đủ hoạt động. Tòa nêu rõ trong phán quyết là IFC đã không tuân thủ kế hoạch hành động về môi trường và xã hội đối với nhà máy.
David Simons, Trưởng ban Pháp chế của EarthRights International, đại diện cho nguyên đơn, nhận xét: “IFC và các định chế tương tự cung cấp hàng tỷ đô la để tài trợ cho các dự án phát triển ảnh hưởng đến cuộc sống của hàng triệu người trên thế giới và tác động sâu sắc đến môi trường.
Cho đến giờ, họ vẫn làm như vậy vì được miễn trừ, ngó lơ mọi tác hại mà họ gây ra cho cộng đồng địa phương bởi họ biết mình được đảo đảm là không thể bị kiện. Phán quyết hôm nay đã chấm dứt sự miễn trừ đó, góp phần đảm bảo rằng các dự án phát triển không gây hại cho những người mà lẽ ra cuộc sống phải được cải thiện”.
Vụ kiện lần này là nguyên đơn Budha Ismail Jam chống lại IFC.
Nhật Anh (Theo washingtonpost.com)
