ThienNhien.Net – Khu bảo tồn biển Lý Sơn (Quảng Ngãi) có đa dạng sinh học cao, hệ sinh thái điển hình như rạn san hô, thảm cỏ biển và nhiều hải sản quý hiếm có giá trị kinh tế cao như bào ngư, trai tai tượng…
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, do hoạt động khai thác ồ ạt của người dân đã làm thảm cỏ biển, rạn san hô bị suy giảm về diện tích và độ che phủ, việc phục hồi, tái tạo rạn san hô, cỏ biển ở đây là rất cần thiết.
Đa dạng sinh học suy giảm
Với diện tích mặt nước biển 7.113 ha, Khu bảo tồn biển Lý Sơn được phân chia thành 3 vùng chức năng gồm vùng bảo vệ nghiêm ngặt có độ sâu từ 3 – 20m (diện tích 620 ha); vùng phục hồi sinh thái thuộc khu vực đảo Lớn và đảo Bé trên (2.024 ha) bảo vệ các loài sinh vật biển; vùng phát triển (4.469 ha) gồm âu cảng và phần biển bao quanh.
Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu quản lý Biển và Hải đảo, vùng biển Lý Sơn có 685 loài động, thực vật, trong đó có 150 loài cá, 94 loài thân mềm, 36 loài san hô, 2 loài cỏ biển… với nhiều loài quý hiếm, có giá trị cao như san hô đen, hải sâm, tôm hùm bào ngư, trai tai tượng. Tuy vậy, các loài này hiện nay hầu như không còn, hệ thảm thực vật dưới đáy biển Lý Sơn cũng đang dần biến mất.
Nguyên nhân gây suy giảm đa dạng sinh học vùng biển đảo Lý Sơn trước hết là do người dân sử dụng thuốc nổ để đánh bắt thủy sản theo kiểu tận diệt, đã làm các rạn san hô bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Mặc dù lực lượng Công an, Biên phòng đã triệt phá hàng loạt đường dây buôn bán, vận chuyển thuốc nổ trái phép, song một số người dân vẫn lén lút dùng thuốc nổ để “tàn sát” hệ sinh thái biển.
Bên cạnh đó, cứ đến mùa rong mơ, hàng trăm người đổ xô ra vùng biển ven đảo khai thác, bình quân mỗi ngày từ 3 – 5 tấn rong mơ tươi, làm cho khả năng phục hồi của loài thực vật này giảm sút nghiêm trọng khiến nhiều loài hải sản có nguy cơ bị tận diệt, bởi các bãi rong mơ là nơi cư ngụ, sinh sản và ươm nuôi giống của nhiều loài hải sản.
Ngoài ra, các nguồn chất thải, tác động của biến đổi khí hậu cũng là những nguyên nhân làm suy giảm hệ sinh thái tại vùng biển đảo này. Một yếu tố khác ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái rạn san hô, rong và cỏ biển của Khu bảo tồn biển là người dân trên đảo khai thác cát để trồng tỏi mỗi năm lên đến trên 150 nghìn m3, dẫn tới gia tăng xói lở bờ biển, các khu vực có cỏ biển sẽ bị phá hủy.
Thành lập cộng đồng dân cư tự quản
Để khắc phục tình trạng suy giảm chất lượng hệ sinh thái rạn san hô ở Khu bảo tồn biển Lý Sơn, từ năm 2015 UBND tỉnh Quảng Ngãi đã phê duyệt Dự án “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trồng phục hồi rạn san hô ven bờ biển Lý Sơn”. Các chuyên gia thực hiện Dự án đã tiến hành đánh giá hiện trạng hệ sinh thái rạn san hô vùng biển ven bờ Lý Sơn, khảo sát lựa chọn địa điểm và loài phục hồi, tập huấn nâng cao nhận thức về bảo tồn và đào tạo kỹ năng phục hồi rạn san hô cho cán bộ địa phương và cộng đồng, phục hồi rạn san hô trên nền đáy tự nhiên, mô hình rạn nhân tạo và vườn ươm san hô. Theo dõi, giám sát xu thế thay đổi và khả năng phát triển của các loài san hô phục hồi và nguồn lợi sinh vật tại vị trí phục hồi. Xây dựng quy chế quản lý trong và sau phục hồi ở mô hình lựa chọn, xây dựng quy trình phục hồi san hô ở Lý Sơn.
Đến nay, mô hình trồng phục hồi rạn san hô, với quy mô 2 ha, nằm trong Khu bảo tồn biển được các chuyên gia của Dự án đánh giá phát triển tốt, nhiều giống hải sản quý hiếm có cơ hội được khôi phục, giúp tăng sản lượng hải sản của các khu vực biển xung quanh Khu bảo tồn biển, đồng thời huy động người dân chủ động tham gia vào quản lý khu bảo tồn biển để nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo vệ tài nguyên và môi trường biển.
Trong thời gian tới, để bảo vệ các rạn san hô, tỉnh Quảng Ngãi đã đề xuất một số giải pháp để tăng cường công tác quản lý Khu bảo tồn biển Lý Sơn, nhằm giảm thiểu khai thác thủy sản bất hợp lý; giáo dục và bắt buộc các doanh nghiệp du lịch tuân thủ tuyệt đối quy chế của khu bảo tồn; mở rộng liên kết với các cơ quan quản lý liên quan nhằm thực thi quan điểm quản lý tổng hợp đới bờ trong và xung quanh Khu bảo tồn biển. Theo dõi sát sao quá trình phục hồi và gia tăng độ phủ san hô và mật độ các loài quan trọng về sinh thái và nguồn lợi.
Tuy vậy, huyện đảo Lý Sơn cần thành lập cộng đồng dân cư tự quản bảo vệ bền vững nguồn lợi tài nguyên, trong đó chính quyền địa phương hỗ trợ các cộng đồng này bằng cách nghiên cứu và xây dựng hướng dẫn khai thác hợp lý, xây dựng quy chế đồng quản lý và giải pháp tài chính bền vững, tạo cơ sở pháp lý để giảm thiểu những tác động từ bên ngoài cộng đồng.
Rạn san hô đóng vai trò quyết định cho sự thịnh vượng của du lịch biển Lý Sơn, vì vậy những tác động tiêu cực của hoạt động du lịch đối với rạn san hô là một thực tế cần phải khắc phục. Ban quản lý Khu bảo tồn biển và các cơ quan quản lý tài nguyên và môi trường của tỉnh nên xây dựng chính sách, cơ chế bắt buộc các doanh nghiệp phải có trách nhiệm đóng góp cho hoạt động bảo tồn thiên nhiên. Cho phép doanh nghiệp được sử dụng hợp lý các vùng rạn san hô, phát triển các loại hình du lịch sinh thái như nghỉ dưỡng, chữa bệnh tại khu vực phía Bắc đảo Lớn và một phần nhỏ phía Nam dưới chân Hòn Vung, do ở đây không có cư dân sinh sống nên rất yên tĩnh và có cảnh quan đẹp. Mặt khác có thể cho du khách tham quan hệ sinh thái san hô bằng tàu đáy kính, thăm các khu nuôi sinh thái (hải sâm, bào ngư, ốc biển, rong câu chân vịt), tổ chức thể thao mạo hiểm tại các khu vực vách núi phía Bắc đảo Lớn…
Cơ quan chức năng địa phương cũng cần phải đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức đối với doanh nghiệp, người dân địa phương và khách du lịch, giúp họ hiểu rõ quy chế quản lý và trách nhiệm trong sử dụng tài nguyên tại Khu bảo tồn biển Lý Sơn.
