ThienNhien.Net – Từ năm 2013, khi bản Nguyên tắc Xích đạo mới nhất (EPIII) được công bố, Hiệp hội Nguyên tắc Xích đạo dường như đang mất dần tham vọng dẫn đầu, trở thành Sáng kiến ngân hàng bền vững như đã từng tuyên bố. Trong bối cảnh đó, mới đây Tổ chức BankTrank* đã gửi tới Hiệp hội Nguyên tắc Xích đạo bốn bước gợi ý nhằm thúc đẩy vai trò của Hiệp hội và tính hiệu quả thực thi của Nguyên tắc Xích đạo.
BankTrack đã bắt đầu can thiệp, vận động Hiệp hội Nguyên tắc Xích đạo và các ngân hàng tham gia ký kết từ khi Nguyên tắc Xích đạo được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 2003 với niềm tin rằng nếu được thực thi một cách triệt để, các Nguyên tắc này sẽ có ảnh hưởng thực sự đối với hệ thống tài chính dự án, có lợi cho cộng đồng và môi trường. Tuy nhiên, khi số lượng ngân hàng tham gia Nguyên tắc xích đạo lên tới con số 81 thì việc xác định lại khả năng đáp ứng của EP cần phải được xem xét lại. Theo đó, BankTrack cho rằng đã đến lúc Hiệp hội Nguyên tắc Xích đạo một lần nữa cần nâng mức tham vọng và vai trò của mình thông qua việc thực hiện bốn bước theo khuyến cáo dưới đây.
Tăng cường minh bạch
Khi cam kết thực hiện EPIII, các ngân hàng đã đồng thời cam kết công khai tên các dự án được tài trợ trên website của Hiệp hội Nguyên tắc Xích đạo. Thế nhưng, các ngân hàng lại trốn tránh với luận điệu cho rằng việc công bố tên các dự án cần phải được thông qua khách hàng, thay vì đưa quy định này thành một điều kiện trong các thỏa thuận cho vay thuộc Nguyên tắc Xích đạo.
Mặc dù còn hạn chế nghiêm trọng, cam kết công bố các dự án thuộc Nguyên tắc Xích đạo thực tế là một bước tiến cần thiết. Tuy nhiên, sau 2 năm và qua 3 tháng sau khi hết hạn ghi tên, website của EP vẫn không hề có bất cứ một danh sách nào. Đây chính là thất bại nặng nề của Hiệp hội. Cùng với việc ngay lập tức công bố danh sách trên, Hiệp hội cần đánh giá mức độ tuân thủ của các ngân hàng và cân nhắc việc bắt buộc đưa yêu cầu công khai tên dự án hơn là tự nguyện.
Song hành với Nguyên tắc Hướng dẫn của Liên Hợp Quốc về Kinh doanh và Nhân quyền
Rõ ràng, EPIII có tham khảo Nguyên tắc Hướng dẫn của Liên Hợp Quốc về Kinh doanh và Nhân quyền (UNGP), bản hướng dẫn nhân quyền dành cho doanh nghiệp được đưa ra bởi Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc vào năm 2011. Tuy nhiên, các ngân hàng vẫn còn thiếu cam kết tuân thủ trọn vẹn Nguyên tắc UNGP trong các hoạt động tài trợ dự án thuộc Nguyên tắc Xích đạo.
Ví dụ, EPIII khẳng định các ngân hàng chỉ cần thực thi Nhân quyền “trong một số trường hợp hãn hữu có rủi ro cao” – tức Nhân quyền có thể được bỏ qua, thậm chí cả trong các dự án cơ sở hạ tầng lớn được được thực hiện theo Nguyên tắc Xích đạo. Cách sử dụng từ ngữ như trên không hề căn cứ vào Nguyên tắc Hướng dẫn, và cần phải được làm rõ.
Hiệp hội Nguyên tắc Xích đạ0 có thể khắc phục sai lầm bằng cách đưa ra hướng dẫn rõ ràng về cách thực thi Nguyên tắc UNGP cho các ngân hàng tham gia, bao gồm cách bảo đảm tiếp cận giải pháp cho những người có quyền nhưng bị các dự án xâm phạm.
Thiết lập cơ chế khiếu nại
Từ khi Nguyên tắc Xích đạo ra đời vào năm 2003, BankTrack đã bắt đầu kêu gọi cam kết chính thức từ các ngân hàng về việc cân nhắc tác động của các hoạt động cho vay đối với môi trường và các cộng đồng địa phương, đồng thời yêu cầu có cơ chế khiếu nại và đối thoại cho các bên liên quan khi nhận thấy quyền và lợi ích của mình bị xâm phạm bởi các khoản vay thuộc Nguyên tắc Xích đạo.
Bản thân Nguyên tắc Hướng dẫn của Liên Hợp Quốc cũng nhấn mạnh: “các sáng kiến công nghiệp, đa bên và các hợp tác khác dựa trên sự tôn trọng các tiêu chuẩn liên quan đến nhân quyền cần đảm bảo có sự tồn tại các cơ chế khiếu nại hiệu quả”, và thậm chí “tính hợp pháp của những sáng kiến này có thể gặp rủi ro nếu không cung cấp các cơ chế trên”. Với khẳng định ở cấp Liên Hợp Quốc này, đã đến lúc Hiệp hội phải thành lập các cơ chế khiếu nại cần thiết.
Đấu tranh với biến đổi khí hậu, không tài trợ các dự án liên quan đến nhiên liệu hóa thạch
Trong khi Nguyên tắc Xích đạo được coi là một công cụ quản lý rủi ro cho các thể chế tài chính, EPIII lại không hề bao gồm bất cứ cam kết nào từ các ngân hàng tham gia trong việc đấu tranh với mối đe dọa lớn nhất – biến đổi khí hậu. EPIII chỉ yêu cầu “tránh các tác động tiêu cực lên khí hậu khi có thể” chứ không hề đặt ra rào cản cho các hỗ trợ tài chính liên quan đến khai thác và đốt nhiên liệu hóa thạch (than đá, dầu, khí).
Các ngân hàng cam kết thực thi Nguyên tắc Xích đạo cần xem xét các thiếu sót trên và lập tứcrút dần tài trợ cho các dự án nhiên liệu hóa thạch.
| *BankTrack là một tổ chức Phi chính phủ quốc tế theo dõi và vận động các ngân hàng thương mại tư nhân và hoạt động tài chính. BankTrack mang sứ mệnh thúc đẩy những thay đổi ban đầu trong việc vận hành các ngân hàng hướng tới minh bạch, có trách nhiệm giải trình để đóng góp cho sức khỏe của hệ sinh thái và đảm bảo cuộc sống thịnh vượng cho mọi người dân. |
